Cô gái tuổi đôi mươi kết nối giá trị Then cổ

Duyên nợ với Then

Then là loại hình sinh hoạt tín ngưỡng dân gian đặc sắc trong văn hóa của người Tày, người Nùng và Thái. Then có nghĩa là "thiên". Sức lôi cuốn của Then không chỉ ở lời ca, giai điệu, tiết tấu và nhạc điệu của tính tẩu, nghệ thuật vũ đạo của nghệ nhân mà còn cả ở không gian tâm linh, nghi lễ độc đáo.

Theo quan niệm của đồng bào Tày, Nùng, Thái, làm nghề then trước hết là vì trách nhiệm với tổ tiên, dòng họ và vì sự bình an của bản thân, gia đình và được cộng đồng tin tưởng, thực hiện trọng trách linh thiêng kết nối người trần với trời và thần linh. Thầy Then không chỉ có vai trò của người bảo trợ tinh thần như Mo, Tào mà Then còn là một nghệ sĩ dân gian thực thụ.

Đối với cô gái trẻ Liễu Thị Minh Thơ, việc theo Then như một cái duyên. Liễu Thị Minh Thơ ngấm dần với Then nhưng nếu đơn giản là "yêu", "thích", người ta chỉ có thể hát Then chứ không thể trở thành thầy Then. Năm 2015, khi 13 tuổi, Liễu Thị Minh Thơ làm lục pựt (học trò) dòng Then văn (Then cổ) của thầy Then Vi Thúy Nhung (hơn 70 tuổi) cùng ở Phú Xá. Khoảng 1 năm sau, Thơ đã thuần thục hát các làn điệu Then cổ, diễn xướng điêu luyện tính tẩu và các vũ điệu nghi lễ Then.

Cuối năm 2016, Thơ đã được thầy Then Vi Thúy Nhung tổ chức đại lễ "lẩu Then cấp sắc khai quang". Với nghi lễ này, cô gái trẻ chính thức trở thành thầy Then – với tên gọi "Then Thơ". Bên cạnh đó, Thơ thường xuyên tham gia câu lạc bộ Then tại xã Phú Xá để học hỏi các nghệ nhân lớn tuổi.

Tháng 3/2018, Thơ tiếp tục được tổ chức đại lễ lẩu Then tăng sắc, trở thành một trong những Thầy Then nhỏ tuổi nhất của tỉnh Lạng Sơn được cấp sắc và đại diện cho thế hệ nghệ nhân trẻ sinh sau năm 2000 về hát Then.

Ở Then Thơ, hội tụ đầy đủ những tố chất của một thầy Then, được cộng đồng tôn trọng. Trong quan niệm của đồng bào Tày, Nùng và Thái, thầy Then giữ vai trò trung gian giữa thế giới thần linh với thế giới con người. Thầy Then đem đến cho cộng đồng "liều thuốc" tinh thần bổ ích về niềm tin, sự lạc quan, yêu đời. Dù còn trẻ, Then Thơ luôn được các gia đình trong và ngoài tỉnh đón thực hiện các nghi lễ Then để cầu an, cầu sức khỏe, mừng nhà mới…  Mỗi năm, Then Thơ thực hiện trung bình khoảng 60 – 100 lễ Then.

"Nghệ sĩ dân gian" đa tài

Cũng như các thầy Then khác, Liễu Thị Minh Thơ còn là "nghệ sĩ dân gian" đa tài với khả năng đàn, hát và dân vũ điêu luyện. Bên cạnh việc thực hiện các nghi lễ Then, cô gái trẻ tích cực tham gia biểu diễn Then tại Trung tâm Văn hóa tỉnh Lạng Sơn, các liên hoan hát Then, đàn tính do địa phương, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức.

Đặc biệt, tháng 5/2018, trong Liên hoan Nghệ thuật hát Then, đàn tính toàn quốc lần thứ VI tại Hà Giang, Thơ giữ vai trò chính cùng với tốp nghệ nhân tỉnh Lạng Sơn trình diễn trích đoạn "Lẩu then khao sluông khai biooc" (dịch nghĩa: bán hoa cho phu đò) được trích lược từ đại lễ "Lẩu then khao sluông", một trong những trích đoạn đặc sắc của dòng then Tày. Đây cũng là 1 trong 5 tiết mục diễn xướng Then cổ được trao huy chương Vàng. Với thành tích này, tháng 6/2018, Thơ được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh nhà tặng giấy khen vì có thành tích xuất sắc tại Liên hoan này.

Để thực hiện một buổi lễ Then, thầy Then phải hát qua 24 chương, đoạn với hàng nghìn câu hát, dẫn dắt các "con Then" thực hiện các nghi thức làm Then và nhảy múa. Vì vậy, thầy Then không chỉ cần có sức khỏe mà phải có trí nhớ tốt, thành thục các nghi thức, làn điệu Then cổ, giai điệu đàn tính và vũ điệu nghi lễ.