Khám phá làng nghề giấy Saa truyền thống độc nhất vô nhị ở Lào
Với khoảng 700 trăm năm hình thành và phát triển, từ việc các nhà sư Lào dùng để ghi chép kinh Phật, giấy Saa ngày nay đã phổ biến rộng rãi, được chế tác thành nhiều sản phẩm du lịch hấp dẫn (tranh, đèn lồng, sổ ghi chép, túi xách du lịch, ô dù...). Hiện nay, làng nghề giấy Saa tại Luông Pha Băng đã trở thành một phần của Di sản văn hóa thế giới.
Như mối lương duyên không báo trước, trong một lần đến Lào thăm bạn học, tôi tình cờ lưu trú ở Luông Pha Băng. Trong không gian phố cổ, chợ đêm Luông Pha Băng chìm trong ánh đèn vàng, tôi ấn tượng mạnh bởi những bức tranh về các đức Phật, sinh hoạt Phật giáo trên vùng đất này hàng trăm năm trước. Người bán hàng chia sẻ rằng tranh được làm từ giấy Saa, ở một bản làng cách đó không xa, phía bên kia dòng sông.
Theo lời chỉ dẫn của chị bán hàng, ngay sáng hôm sau, chúng tôi đi về phía Bắc khoảng 5 cây số, khi nhìn thấy những giá phơi giấy được sắp xếp ngay ngắn trên con đường làng trải nhựa, chúng tôi biết rằng mình đã đến đúng địa chỉ – làng nghề làm giấy Saa truyền thống bản Xangkhong, một trong hai làng nghề làm loại giấy này ở Luông Pha Băng.
Bà Tanh Manipoun, một trong những nghệ nhân làm giấy Saa giỏi nhất làng và một trong những nghệ nhân nổi tiếng của Lào tiếp đón chúng tôi bằng một nụ cười hiền hậu, cởi mở. Cùng với nhiều người khác, bà đã đưa giấy Saa trở thành một sản phẩm du lịch độc đáo của Lào. Ngoài những bức tượng Phật, bất kỳ một du khách nào đến với Luông Pha Băng trước khi ra về trên tay cũng sẽ cầm thêm một sản phẩm giấy Saa, thường đó là những bức tranh Phật.
Vỏ cây được ngâm trong nước qua đêm hoặc lâu hơn đến khi mềm. Vỏ cây có 3 lớp: lớp màu đen ở ngoài cùng, lớp màu xanh ở giữa và lớp trong cùng màu trắng. Tất cả ba lớp vỏ này đều được sử dụng làm giấy nhưng loại giấy tốt nhất được làm từ lớp vỏ màu trắng.
Những mảnh vỏ được nấu vài giờ trong hỗn hợp nước và Natri Cacbonat, sau đó được đem rửa vài lần qua nước để rũ sạch hóa chất.
Người ta đem giã những miếng vỏ đó thành bột, hòa với nước và Politen Oxit. Hỗn hợp này được lọc qua một lớp lưới, khi nước chảy xuống để lại lớp hỗn hợp bột mỏng, tạo ra một tờ giấy và đem phơi dưới nắng mặt trời. Tổng các công đoạn này mất từ 3 đến 6 ngày.
Ngoài ra họ còn có thể trang trí giấy bằng cách thêm thuốc nhuộm vào bột giấy, in hoặc in hoa theo kiểu Batik.
Các sản phẩm giấy Saa sau khi đã hoàn thiện, có giá dao động khoảng vài trăm nghìn kíp.
Những sản phẩm tranh nổi độc đáo làm từ giấy Saa.
Nhận thức rõ về thế mạnh du lịch của địa phương, những năm qua tỉnh Luông Pha Băng không chỉ chú trọng tuyên truyền, quảng bá nghề làm giấy Saa truyền thống, mà còn hỗ trợ các hộ sản xuất tìm hướng đa dạng hóa sản phẩm để làng nghề trở thành điểm đến hấp dẫn du khách.
Thông qua chính sách bảo tồn làng nghề thủ công truyền thống, chính quyền địa phương đã tạo thêm được nhiều công ăn việc làm cho người dân, đồng thời cải thiện thu nhập cho họ.
"Một ngày chúng tôi đi theo một con đường mòn, băng qua một cây cầu tre trên sông và tình cờ bắt gặp một ngôi làng nhỏ gọi là Ban Xangkhong. Tại đây chúng tôi đã tận mắt được nhìn thấy cách thức người dân địa phương sản xuất loại giấy đặc biệt mà chúng tôi đã được thấy tại chợ đêm", chị Julia, một khách nước ngoài chia sẻ.
Theo chị Julia "Những khuôn giấy tươi hình vuông dựa vào hàng rào để phơi khô bằng ánh nắng mặt trời. Tôi đã được xem một người phụ nữ đang khuấy tay mình trong một chiếc khay lớn bên trong có một loại hồ sánh trộn lẫn với nước, bằng một cách nào đó, chỉ vài phút sau chất này đã trở thành giấy".
Ngoài Luông Pha Băng, giấy Saa còn được làm và buôn bán tại Viêng Chăn, Luông Nậm Thà. Gần đây, Tổ chức Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) và Lào thông qua Dự án trồng cây và gây rừng (FORCAP), đã dạy người dân Viêng Chăn kỹ thuật phối hợp với nghề dệt và nghề giấy của Lào và Nhật Bản.