Quê tôi ngày ấy nhiều ao đầm lắm. Đó là nơi không chỉ dâng hiến cho người dân quê cái tép, con tôm, con ốc mà còn là những củ niễng bụ bẫm đáng yêu để làm những món ăn ngon tuyệt vời làm nên cái hồn của xóm thôn. Quê tôi chỉ thuần nông nên hầu như nhà ai cũng nghèo khó.
Bởi thế, nhiều mẹ, nhiều chị khi xong việc đồng áng lại cần mẫn xuống đầm mò những củ niễng mập mạp, bó thành từng bó dăm bảy củ xinh xắn mang ra chợ làng bán kiếm chút tiền lẻ chi tiêu vặt vãnh. Chỉ cần nhẹ tay bóc lớp bẹ vỏ xốp đi, những củ niễng trắng tươi nõn nà nhìn thật hấp dẫn.
Mỗi lần chăn trâu, cắt cỏ, chúng tôi thường xuống đầm mò những củ niễng non mang ra bờ sông rửa sạch bùn, thích thú nhai rau ráu rồi tán gẫu đủ chuyện. Vị ngọt mát tươi lành thấm vào đầu lưỡi để giờ chẳng thể quên! Củ niễng cũng là món khoái khẩu của lũ chuột đồng tinh ranh. Vì vậy, mùa củ niễng chín, người ta phải nhanh chóng thu hoạch, chỉ vài tuần là vãn.
Củ niễng ngon ngọt tinh khiết nên làm được khá nhiều món như xào thịt bò, thịt nạc, xào tim cật... Mùa rươi, củ niễng xào với rươi vừa vớt ở đồng về, ăn với cơm gạo mới mùa gặt tháng mười thì chỉ có “nồi bảy quăng ra, nồi ba quăng vào”. Nhưng trước đây, những món ăn ấy là thứ xa vời với người dân quê nghèo. Thế nên, mẹ tôi xào củ niễng, đập thêm quả trứng gà nhà đẻ cũng khiến cả nhà háo hức.
Đặc biệt, người dân quê tôi lại thích nhất món củ niễng xào với cá quả bởi món này ngon ngọt, đậm đà. Bố tôi có tiếng là “sát” cá nên mỗi khi ông vác cần câu đi thì chị em tôi biết rằng, hôm ấy sẽ có bữa cơm tuyệt vời. Chỉ đi vài tiếng là ông đã câu ít cũng được vài ba con.
Có hôm đẹp trời thì dăm bảy con. Mẹ tôi thả cá trong thùng để ăn dần, có khi bán cho hàng xóm lấy tiền mua sách vở cho con. Những chú cá quả đen trũi câu ở đầm hay ao lên tròn lẳn như cổ tay con gái giãy giụa rất khỏe. Chúng uốn éo tìm cách thoát thân. Chị em tôi vây quanh xem mẹ làm cá. Cá làm sạch, lọc thịt hai bên thái mỏng, đem ướp với chút muối tiêu. Cá lớn tự nhiên nên những lát thịt trắng hồng thật ngon mắt. Tôi giúp mẹ rửa hành hoa, thì là, rau răm. Củ niễng rửa sạch thái lát mỏng vát móng lợn đều đặn.
Nếu chọn được những củ niễng non thì cho lát trắng tinh, mịn màng, nếu là củ bánh tẻ thì điểm những đốm “than” đen đen. Mẹ tôi phi hành mỡ thơm phức rồi cho cá quả vào đảo nhanh và nhẹ tay chín tới để miếng cá không bị nát rồi múc ra để riêng. Tiếp đến, mẹ xào củ niễng. Khỏi phải nói niềm vui sướng khi âm thanh xèo xèo đưa mùi thơm ngào ngạt lan tỏa khiến lưỡi “toát mồ hôi”. Khi những lát niễng mềm thì mẹ trút thịt cá, hành, thì là vào đảo đều. Hồi hộp nhất là lúc mẹ xúc ra đĩa. Đĩa niễng xào trên mâm cơm bốc khói tỏa hương.
Cả nhà quây quần bên mâm cơm. Thấy chị em tôi vui như tết, bà tôi mắng yêu: “Cha bố các chị, cũng ăn rành gớm!”. Nghe thế, bố tôi tủm tỉm cười, gương mặt hạnh phúc. Vị thơm ngọt đậm đà của những miếng cá tươi, ngọt giòn thanh tao của củ niễng quyện với các gia vị thơm phức thật ấm cúng. Khi có gia đình, tôi mới hiểu được ý nghĩa cao quý của món niễng xào cá quả. Đó là sản vật bình dị của đồng bãi quê tôi. Là món ăn luôn gợi nhớ về tình cảm gia đình thiêng liêng.
Bao năm qua, ông bà, bố mẹ tôi đều đã thành người thiên cổ. Mỗi mùa củ niễng chín, gặp những người bán củ niễng, tôi lại bùi ngùi mơ về củ niễng đầm làng năm xưa!