Hiện tượng mà được gọi là “hiệu ứng đảo nhiệt” (nhựa đường và nhà kho bằng bê tông bị đốt nóng vào ban ngày và chỉ tỏa dần nhiệt vào ban đêm) làm cho nhiệt độ ban đêm cao hơn.
Bài hướng dẫn của bác sỹ Lương Quốc Chính - Khoa Cấp cứu (Bệnh viện Bạch Mai, Hà Nội) - sẽ giúp bạn hiểu sâu, đúng và có cách xử trí trước các tình huống sốc nhiệt khi thời tiết nắng nóng tiếp tục kéo dài.
Sốc nhiệt là gì?
Sốc nhiệt (còn gọi là say nắng) là hình thái nghiêm trọng nhất của tổn thương do nhiệt và là một cấp cứu y học.
Nếu bạn nghi ngờ ai đó bị sốc nhiệt bạn nên gọi cấp cứu 115 ngay lập tức và tổ chức sơ cứu nạn nhân cho tới khi nhân viên y tế tới.
Sốc nhiệt có thể giết hoặc gây tổn hại cho não và các cơ quan nội tạng khác trong cơ thể. Mặc dù sốc nhiệt chủ yếu ảnh hưởng tới những người trên 50 tuổi, nhưng nó cũng rung một hồi chuông cảnh báo đối với các vận động viên trẻ khỏe.
Sốc nhiệt thường biểu hiện ban đầu bằng các rối loạn nhẹ hơn liên quan tới nhiệt như chuột rút do nhiệt, ngất xỉu do nhiệt, và lả nhiệt (kiệt sức vì nóng). Nhưng sốc nhiệt cũng có thể tấn công/biểu hiện ngay cả khi không có dấu hiệu tổn thương do nhiệt báo trước.
Sốc nhiệt là hậu quả của việc tiếp xúc với nhiệt độ cao kéo dài, thường kết hợp với mất nước, gây tổn thương hệ thống kiểm soát thân nhiệt. Định nghĩa y học của sốc nhiệt là nhiệt độ trung tâm của cơ thể lớn hơn 40,55 độ C với các biến chứng liên quan tới hệ thống thần kinh trung ương xuất hiện sau tiếp xúc với nhiệt độ cao.
Các triệu chứng thường gặp khác bao gồm buồn nôn, co giật, lú lẫn, mất định hướng, và đôi khi mất ý thức hoặc hôn mê.
Triệu chứng của sốc nhiệt
Triệu chứng đặc trưng của sốc nhiệt là nhiệt độ trung tâm của cơ thể lớn hơn 40,55 độ C. Nhưng ngất xỉu có thể là dấu hiệu đầu tiên.
Các triệu chứng khác có thể bao gồm:
Đau nhói đầu
Chóng mặt và choáng váng
Không ra mồ hôi mặc dù thời tiết nóng
Da đỏ, nóng và khô
Yếu cơ hoặc chuột rút
Buồn nôn và nôn
Nhịp tim (mạch) nhanh, tim (mạch) có thể đập mạnh hoặc yếu
Thở nhanh và thở nông
Thay đổi hành vi như lú lẫn, mất phương hướng, hoặc trạng thái sửng sốt
Co giật
Hôn mê
Sơ cứu ban đầu khi sốc nhiệt
Nếu bạn nghi ngờ ai đó bị sốc nhiệt, hãy gọi số điện thoại cấp cứu 115 ngay lập tức hoặc đưa bệnh nhân tới bệnh viện.
Bất cứ sự trì hoãn việc tìm kiếm hỗ trợ y tế nào đều có thể khiến bệnh nhân tử vong.
Trong khi đợi y tế đến, cần phải tiến hành sơ cứu. Đưa bệnh nhân tới môi trường có điều hòa nhiệt độ, hoặc ít nhất là một khu vực râm mát, và cởi bỏ bất cứ quần áo nào không cần thiết.
Nếu có thể được, đo nhiệt độ trung tâm cơ thể của bệnh nhân và bắt đầu tiến hành sơ cứu bằng cách làm mát để hạ nhiệt độ trung tâm cơ thể xuống 38,33 - 38,88 độ C. Nếu không có nhiệt kế, không do dự tiến hành sơ cứu.
Thực hiện các phương pháp làm mát như sau
Quạt và làm ướt da bệnh nhân bằng khăn ướt hoặc vòi nước.
Áp túi nước đá vào nách, bẹn, cổ và lưng bệnh nhân. Do các khu vực này có nhiều mạch máu gần với da cho nên việc làm lạnh chúng có thể làm giảm được nhiệt độ cơ thể.
Nhúng bệnh nhân vào vòi hoa sen hoặc bồn tắm có nước mát, hoặc bồn tắm nước đá.
Nếu hỗ trợ y tế tới muộn, có thể gọi điện tới các phòng cấp cứu trong bệnh viện để được hướng dẫn thêm.
Khi người bệnh đã hồi phục sau sốc nhiệt, có thể nhậy cảm hơn với nhiệt độ cao trong các tuần tiếp theo. Vì vậy, tốt nhất người bệnh tránh thời tiết nóng và tập luyện nặng trong một thời gian để quay lại các hoạt động bình thường.
Các yếu tố nguy cơ sốc nhiệt
Sốc nhiệt rất dễ ảnh hưởng tới người cao tuổi sống trong các căn hộ hoặc nhà thiếu điều hòa không khí hoặc nhà không được thông khí tốt. Các nhóm nguy cơ cao khác bao gồm người ở bất cứ lứa tuổi nào không uống đủ nước, có bệnh mạn tính, hoặc những người uống quá nhiều bia rượu.
Sốc nhiệt có liên quan chặt chẽ với chỉ số nhiệt (heat index), chỉ số nhiệt là một đại lượng đo lường xem bạn cảm thấy nóng như thế nào khi những ảnh hưởng của độ ẩm tương đối và nhiệt độ không khí được kết hợp. Độ ẩm không khí trên 60% làm cả trở việc đổ/bài tiết mồ hôi do đó làm cản trở khả năng tự làm mát của cơ thể.
Các yếu tố nguy cơ khác kết hợp với các tình trạng rối loạn liên quan tới nhiệt bao gồm:
Tuổi: trẻ sơ sinh, trẻ em dưới 4 tuổi và người lớn trên 65 tuổi đặc biệt dễ bị tổn thương do nhiệt bởi vì họ thích nghi với nhiệt chậm hơn so với những người khác.
Tình trạng sức khỏe: các bệnh lý tim, phổi hoặc thận, béo phì hoặc thiếu cân, cao huyết áp, tiểu đường, bệnh tâm thần, bệnh hồng cầu hình liềm, nghiện rượu, bỏng nắng, và bất cứ tình trạng nào gây sốt... đều rất dễ bị tổn thương do nhiệt
Thuốc: khi sử dụng các thuốc kháng histamin, thuốc giảm cân, thuốc lợi tiểu, thuốc an thần, các thuốc kích thích, thuốc chống động kinh, thuốc tim mạch và huyết áp (thuốc chẹn beta, thuốc co mạch), và các thuốc điều trị bệnh tâm thần (thuốc chống trầm cảm và thuốc chống loạn thần)... làm tăng nguy cơ tổn thương do nhiệt. Ma túy (cocain, methamphetamin) cũng liên quan tới việc tăng nguy cơ bị sốc nhiệt.
Hãy đi khám nếu thấy tình trạng sức khỏe và thuốc men của bạn có thể ảnh hưởng tới khả năng đối phó với nhiệt độ và độ ẩm cao (đặc biệt trong các đợt nóng).
Dự phòng sốc nhiệt
Khi chỉ số nhiệt cao, tốt nhất là ở trong môi trường điều hòa. Nếu bạn phải đi ra ngoài, bạn có thể dự phòng sốc nhiệt theo các bước sau:
Mặc quần áo rộng, nhẹ và sáng mầu, và đội một chiếc mũ rộng vành
Sử dụng kem chống nắng có chỉ số chống nắng SPF trên 30.
Uống nhiều nước để tránh mất nước, nói chung khuyến cáo mỗi ngày uống ít nhất 8 cốc nước, nước trái cây, hoặc nước rau... Vì các tình trạng rối loạn liên quan tới nhiệt cũng có thể là hậu quả của mất muối, do vậy khuyến khích sử dụng/bổ sung đồ uống thể thao giầu chất điện giải trong thời gian nhiệt độ và độ ẩm cao (trong các đợt nóng)
Thực hiện các biện pháp dự phòng bổ sung khi tập luyện hoặc đi bộ ngoài trời. Khuyến cáo chung là uống 710 ml nước 2 giờ trước khi tập luyện, và cân nhắc bổ sung 240 ml nước hoặc đồ uống thể thao ngay trước khi tập luyện. Trong khi tập luyện, bạn cần uống 240 ml nước mỗi 20 phút, ngay cả khi bạn không cảm thấy khát.
Thu xếp lại hoặc hủy bỏ các hoạt động ngoài trời. Nếu có thể, thay đổi thời gian ngoài trời của bạn sang một khoảng thời gian mát mẻ hơn trong ngày, hoặc vào buổi sáng sớm hoặc sau khi mặt trời lặn.
Nếu bạn sinh sống trong một căn hộ hoặc ngôi nhà không có điều hòa nhiệt độ thì hãy cố gắng dành tối thiểu 2 giờ mỗi ngày (trong khoảng thời gian nóng nhất trong ngày) để tới môi trường có máy điều hòa (siêu thị, bưu điện, ngân hàng, thậm chí nhà hàng xóm...) hoặc những nơi râm mát... Tại nhà, đóng cửa rèm, che chắn cửa, hoặc hạ mành... trong thời gian nóng nhất trong ngày, mở cửa sổ vào ban đêm để tạo sự thông gió.