Lễ Bốc Mó - nét văn hóa đặc sắc của dân tộc Thổ ở miền Tây Nghệ An

Lễ Bốc Mó (còn có những tên gọi khác là Lễ Bôộc Bó, cúng đền Mó, khai Mó nước đầu năm) của cộng đồng dân tộc Thổ ở Nghệ An mang ý nghĩa cầu cho mưa thuận gió hòa, cầu cho nguồn nước dồi dào để phục vụ cuộc sống sinh hoạt và việc tưới tiêu của nông dân và nhớ ơn tổ tiên, gìn giữ, bảo vệ nguồn nước tưới tiêu khi hạn hán kéo dài.

Theo các bậc cao niên sinh sống ở xã Nghĩa Xuân, huyện Quỳ Hợp, tỉnh Nghệ An, trong tín ngưỡng của người Thổ, từ xa xưa, mó nước là nguồn nước ngầm tự nhiên phục vụ sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp của cộng đồng dân tộc Thổ ở Nghệ An. Mó nước còn mang ý nghĩa linh thiêng, là mạch nguồn của sự sống, thể hiện ở sự tích tổ tiên đi tìm mó nước, lập làng, gìn giữ, bảo vệ mó nước và phát triển làng bản sinh sôi, trù phú...

Phục dựng Lễ Bốc Mó của dân tộc Thổ.

Theo truyền thống, lễ Bốc Mó thường được thường được tổ chức vào dịp sau Tết Nguyên đán, thường là vào cuối mùa xuân, đầu mùa hạ (vào khoảng tháng 4 - 5 âm lịch) hàng năm. Lễ vật chính trong lễ Bốc Mó gồm một cỗ xôi, gà, bánh đầu chó, sừng trâu, bánh trôi, rượu cần, và một cây nêu.

Lúc bấy giờ, thầy mo là người đại diện cho dân làng thực hiện các nghi thức cúng trong lễ Bốc Mó. Đầu tiên, thầy mo thực hiện lễ cúng trong nhà, báo cáo và xin các vị thần linh về chứng giám cho tấm lòng thành của dân làng. Sau đó, các lễ vật cúng được đưa ra ngoài nhà, đến phía bãi đất trống có khu vực tượng trưng cho mó nước.

Trong không khí trang nghiêm, chúng tôi thấy thầy mo tay phải nắm một cái chuông nhỏ và ngồi phía trước, dân làng xếp hàng phía sau, nam ngồi ngay phía sau thầy mo, nữ xếp hàng thành hai tốp tiếp theo. Thầy mo làm lễ cúng tế, cầu xin thần Mó, thổ công long mạch, thổ thần thổ địa, phù hộ độ trì cho "nước mó" tuôn chảy không ngừng về đầy đồng, ao chuôm, mùa màng tốt tươi. Sau mỗi lần thầy mo cúng và vái lạy xong, dân làng vái lạy theo, bộ gõ (cồng chiêng, kèn ô loa, trống cái, bục bục, xập xoèng) sẽ được dân làng tấu lên. Kết thúc nghi thức cúng, các điệu múa và lời ca được cất lên rộn rã.

Kết thúc nghi thức cúng, thanh niên trai gái trong làng hội tụ cùng khơi thông mó nước, sau đó ăn mừng, múa hát cồng chiêng, cầu cho mưa thuận gió hòa, nước mó hanh thông, ao chuôm đầy nước, mùa màng bội thu, xóm làng được yên bình, ấm no, hạnh phúc.

Theo thống kê, đồng bào dân tộc Thổ ở Nghệ An có gần 63.000 người, cư trú tại các huyện Nghĩa Đàn, Quỳ Hợp, Tân Kỳ và thị xã Thái Hòa. Trong quá trình sinh sống đoàn kết, xen kẽ với các dân tộc khác, họ đã sáng tạo và lưu giữ được nhiều giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc. Lễ bốc Mó là một trong những truyền thống văn hóa đặc sắc của đồng bào Thổ. Việc tái hiện lễ hội góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng 54 dân tộc.