Báu vật linh liêng vua Hàm Nghi ban cho ngôi làng ở Hà Tĩnh

Hàng trăm năm qua, người dân miền núi xã Phú Gia (huyện Hương Khê, Hà Tĩnh) vẫn thay nhau gìn giữ báu vật vua Hàm Nghi ban. Với họ, đó là báu vật linh thiêng, có giá trị tâm linh và giáo dục sâu sắc.

Từ giấc mơ kỳ lạ của nhà vua

Sử sách ghi lại rằng, vào năm 1885, kinh thành Huế thất thủ, phụ chính đại thần Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi (lúc ấy mới 14 tuổi) chạy ra vùng núi phía bắc lánh nạn. Đến xã Phú Gia (huyện Hương Khê, Hà Tĩnh), vua Hàm Nghi dừng chân lập căn cứ địa Sơn Phòng và ban bố hịch Cần Vương lần 2 chống giặc Pháp. Khi căn cứ bị quân Pháp tấn công, vua Hàm Nghi chạy vào đền Trầm Lâm (xã Phú Gia) ẩn náu.

Vào đêm tháng 9/1885, khi Vua Hàm Nghi đang nghỉ tại đền thì nhà vua được Thánh mẫu báo mộng quân giặc sắp tới vây ráp, nếu không rời đi muôn dân sẽ bị sát hại. Tỉnh mộng, nhà vua đã triệu họp quân thần làm lễ xuống đền tạ ơn thần và dâng nhiều báu vật để nhân dân thờ cúng Thánh mẫu.

Trước khi vào Quảng Bình, nhà vua ban tặng người dân xã Phú Gia 2 con voi bằng vàng (một con 27 chỉ, một con 17 chỉ), một con voi bằng đồng, 2 thanh bảo kiếm và nhiều báu vật khác để cảm ơn người dân phò vua, cứu nước.

3 con voi được đựng trong hộp thiếc, riêng 2 con voi bằng vàng được bàn tay nghệ nhân kim hoàn chế tác theo thế đứng thẳng mang dáng vóc mạnh khỏe của con voi chiến với nai nịt và bành bé xíu nhưng tinh xảo từng nét chạm.

Những con voi này tuy kích thước nhỏ (con lớn nhất cao 4cm, dài 7cm, lưng rộng 2,5cm; con nhỏ nhất cao 2,5cm, dài 3cm, lưng rộng 1cm), nhưng đều toát lên sự uy nghi vì nét chạm trổ sinh động. Những báu vật này đều được người dân xã Phú Gia trân trọng và thay nhau gìn giữ chu đáo, cẩn thận từ đó đến nay.

Anh Trần Kim Đồng - người dân thôn Phú Nhượng chia sẻ: "Chúng tôi cũng luôn lấy những câu chuyện về Vua Hàm Nghi làm bài học giáo dục cho con cháu về tình yêu, trách nhiệm đối với đất nước".

Không phải ai muốn cũng được chiêm ngưỡng báu vật

Khi có ý định lên chiêm ngưỡng báu vật vua Hàm Nghi ban cho người dân xã Phú Gia chúng tôi đã được nghe câu chuyện về việc không phải ai cũng may mắn được chiêm ngưỡng báu vật này, bởi phải phụ thuộc vào ý nguyện của bề trên nhưng chúng tôi vẫn "đánh liều" thử vận may.

Sau khi liên hệ với chính quyền địa phương, chúng tôi được ông Trần Văn Tuân - Phó Chủ tịch UBND xã Phú Gia dẫn tới gia đình cụ Trần Văn Nhung (SN 1924, trú thôn Hòa Nhượng). Theo lời ông Tuân, cụ Nhung vinh dự 13 lần được nhận nhiệm vụ "cố đạo chủ" trông coi những báu vật vua Hàm Nghi ban cho người dân nơi đây.

Khi được cán bộ xã nói về ý định của chúng tôi, cụ Nhung cho biết, để chiêm ngưỡng báu vật của vua Hàm Nghi cần thực hiện nghi lễ gieo quẻ âm dương - một sấp, một ngửa nghĩa là "bề trên" đã đồng ý, còn hai sấp hoặc hai ngửa có nghĩa là thần linh đã từ chối cho xem.

Sau khi phổ biến quy tắc cho chúng tôi, cụ Nhung đi vào khoác lên mình bộ áo dài truyền thống màu đỏ, trang nghiêm tiến lại bàn thờ với linh ảnh vua Hàm Nghi. Cụ thắp nén hương lên bàn thờ rồi đọc bài cúng Đức Thánh Mẫu Trầm Lâm, cầu nguyện cho quốc thái dân an.

Vừa khấn xong, cụ báo tên từng người đến thăm viếng, xin phép được tìm hiểu về những báu vật của vua ban. Cụ nhẹ nhàng tung hai đồng xu và vui vẻ khi thấy một sấp, một ngửa.

Theo lời cố đạo chủ, những báu vật vua ban tặng có giá trị lớn khiến không ít kẻ xấu luôn tìm cách tiếp cận để tráo đổi, đánh cắp. 

Chính vì thế những báu vật này mỗi năm chỉ xuất hiện một lần vào ngày Lễ rước sắc phong của vua Hàm Nghi vào ngày mùng 7 tháng Giêng hằng năm, người dân và các cụ cao niên trong làng tổ chức lễ Hạ Keo xin "bề trên" chứng giám chọn cố đạo chủ mới.

Sau khi được thần linh ủy thác, dân làng tín nhiệm, Ban lễ nghi Lễ hội rước Sắc phong của vua Hàm Nghi sẽ tổ chức đưa báu vật vua ban tặng từ nhà cổ đạo chủ cũ sang nhà cố đạo chủ mới. Người này phải bảo quản, canh giữ, không được làm thất lạc và một nhiệm kỳ làm cổ đạo chủ kéo dài 2 năm.

Mặc dù được bảo vệ nghiêm ngặt, thế nhưng một trong 2 con voi bằng vàng này cũng đã từng bị đánh cắp và đưa sang tận đất nước Lào. Người làng kể lại, vào năm 1936, con voi vàng nhỏ đã bị Lê Yêm, con trai của cố đạo chủ Lê Triết, mang sang Lào bán lấy tiền mua đàn bò. Nhưng trên đường trở về, Lê Yêm đã bị một con bò húc vào bụng chết ngay tại chỗ.

Chưa dừng lại ở đó, người bạn đồng mưu với Lê Yêm là Lưu Duyên ở nhà bỗng nhiên phát bệnh điên. Lo sợ sẽ tiếp tục gặp quả báo, gia đình cố đạo chủ đã phải sang Lào để tìm và chuộc lại con voi vàng.

Sau lần voi vàng bị đánh cắp ấy, công tác cất giữ, bảo vệ những báu vật này cũng cẩn trọng và nghiêm ngặt hơn. Giờ đây, tuy đã giao báu vật vua ban tặng cho cố đạo chủ cất giữ trong két sắt nhưng lãnh đạo UBND xã giữ chìa khóa két.

Ông Trần Văn Tuân, Phó Chủ tịch UBND xã Phú Gia cho biết, trải qua hơn một thế kỷ, đã có hơn 50 vị cao niên trong làng được thần linh "ủy thác" trao chức cố đạo chủ. Hiện người được tín nhiệm làm cố đạo chủ là cụ Trần Văn Nhung. Đây cũng là lần thứ 13 cụ vinh dự được nhận nhiệm vụ thiêng liêng, tự hào này.

"Được chọn làm người canh giữ báu vật là một vinh dự lớn đối với tôi và gia đình. Trong nhà, cả vợ và các con tôi đều lo chu tất việc thờ phụng nhà vua và báu vật vua ban. Tôi nghĩ, nếu mình chăm lo chu tất thì sẽ được nhà vua phù hộ, độ trì cho quốc thái dân an", cụ Nhung chia sẻ.

Những báu vật vua Hàm Nghi ban tặng là vô giá, là linh hồn của làng xã. Vì vậy, dù trải qua hàng trăm năm nhưng ngoài những người được giao trọng trách làm cố đạo chủ thì thế hệ trẻ trong làng đều trân trọng và góp sức gìn giữ, phát huy các giá trị tốt đẹp trong đời sống.

Quỳnh Nga - XS

Xuất bản: 19/10/2022 18:00