Gia Lai: Truyền thông phòng chống lao đến các bản làng xa xôi còn nhiều khó khăn

- 2 năm diễn ra dịch Covid-19 đã tác động không nhỏ đến công tác phòng chống lao ở địa phương. Nhưng thời gian gần đây, số bệnh nhân lao đến khám và điều trị ở Bệnh viện Lao và Bệnh phổi tỉnh Gia Lai lại tăng, bác sĩ có thể cho biết, nguyên nhân của tình trạng này và đó có phải là vấn đề đáng lo ngại?

Sau đại dịch Covid-19, tác động rất lớn đến bệnh lao. WHO đánh giá lao kéo dài 5-8 năm do đại dịch. Bên cạnh đó, thời gian dịch, bênh nhân đến bệnh viện giảm nhiều, lý do là do người bệnh lo ngại đi khám sẽ mắc Covid. Bệnh nhân có thể mắc lao và trở thành bệnh mạn tính, sau 2 năm đại dịch thì số ca mắc lao sẽ tăng lên.

Cũng phải nói thêm bệnh lao là bệnh lây theo đường không khí, đường giọt bắn. Trong 1-2 tháng gần đây bệnh nhân tăng là do sàng lọc ngoài cộng đồng, đến giờ này là hơn 500 ca. Hằng năm thường phát hiện 650-670 ca. Như vậy, cuối năm nay khả năng sẽ lên hơn 700 ca. Số ca vượt là nhờ có sàng lọc cộng đồng. Mỗi cuộc sàng lọc ra vài chục ca thì có lẽ số bệnh nhân sẽ còn tăng.

- Thưa bác sĩ, hiện nay, việc sàng lọc bệnh nhân lao ngoài cộng đồng ở Gia Lai được thực hiện như thế nào?

Trước khi có Covid-19 thì chúng tôi cũng thường xuyên thực hiện. Lúc bấy giờ chỉ đi khám tầm soát thông thường, chứ không thực hiện 2X. Trước xét nghiệm đờm thông thường thôi nên hiệu quả không cao, còn ngày nay hiện đại đưa máy Xquang về tận làng, người dân hưởng ứng tích cực, bên cạnh đó công nghệ sinh học phân tử, tìm ra người bị bệnh nhiều hơn.

Theo đánh giá phòng chống lao của WHO thì cả nước thì vẫn chưa đáp ứng được để chấm dứt bệnh lao vào năm 2030. Do đó, cần phải mở rộng chiến dịch 2X bởi số bệnh nhân còn tồn tại trong cộng đồng là trên 40% và thực tế thì con số này còn cao hơn nữa tùy theo từng vùng.

Ví dụ, chúng tôi đánh giá trong chỉ đạo phòng chống lao cấp tỉnh năm 2018 là 49 ca/100.000 dân và sau 2018 đến 2020, chúng tôi tổng kết lại thì vẫn con số 46-47/100.000. Đó là thả tự nhiên (người bệnh tự đến, tự sàng lọc), không thực hiện 2X ở cộng đồng.

Còn vừa rồi thực hiện 2X thì tăng gần gấp đôi. Riêng huyện Krông Pa cũng tăng hơn gấp đôi. Qua đánh giá nhiều năm số lượng cũng chỉ 77-80/100.000 dân nhưng qua đánh giá vừa rồi, mới đợt 1, chia đều giữa các xã là 195/100.000 dân - đây là con số rất cao.

- Bác sĩ đánh giá như thế nào về ý nghĩa của việc phát hiện chủ động bệnh nhân lao. Số bệnh nhân lao bị lao kháng thuốc ở Bệnh viện lao và bệnh phổi Gia Lai có nhiều không, thưa bác sĩ?

Bệnh nhân lao nếu điều trị sớm, không để lại di chứng ở phổi thì sẽ lao động bình thường. Sau 2 năm đại dịch có bệnh nhân nặng lên, nhưng cũng có bệnh nhân tự lành được. Bệnh nhân lao kháng thuốc không nhiều, mỗi năm hơn 10 ca. Trong 2 năm Covid chỉ có vài ca bệnh nhân lao kháng thuốc. Năm nay tăng 13 ca kháng thuốc do sàng lọc ngoài cộng đồng, những bệnh nhân nặng đều phải chuyển lên TPHCM điều trị.

- Những bệnh nhân lao nhưng không điều trị thì hậu quả sẽ như thế nào, thưa bác sĩ?

Với bệnh nhân lao không điều trị thì có 2 chiều hướng: Tăng nặng hoặc tự khỏi. Bệnh nhân chưa điều trị thì có thể nặng hơn. Không có đánh giá cụ thể về tình hình bệnh nhân bị lao nặng hơn sau Covid. Bình thường phát hiện 600-700 ca, nhưng 2 năm Covid số lượng giảm, chỉ phát hiện 500 ca. Thực tế, có những bệnh nhân cứ khò khè vài năm mới được phát hiện nên không có báo cáo thống kê chính thức số bệnh nhân nặng trong cộng đồng.

Bệnh viện lao và bệnh viện phổi Gia Lai điều trị bệnh nhân từ trung bình trở lên, nhưng thực tế thường bệnh nặng họ mới đến, ít khi có bệnh nhân nhẹ. Thêm vào đó, hiện khám theo BHYT ở tuyến huyện, khám nhiều lần không ra bệnh mới chuyển lên bệnh viện tỉnh. Chúng tôi cũng không chẩn đoán ra ngay, nên khi xác định được thì bệnh đã ở mức độ nặng hơn rồi.

- Phần lớn người dân ở Gia Lai là đồng bào dân tộc thiểu số, điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn - đây cũng là rào cản đối với công tác phòng chống lao, vậy, ngành y tế có giải pháp gì để khắc phục khó khăn này?

Dù ý thức được khó khăn do bất đồng ngôn ngữ nhưng để truyền thông đến được tận bản làng xa xôi thì vô cùng khó khăn. Trong nhiều năm, chúng tôi đều truyền thông bằng pano, áp phích với 2 thứ tiếng. Truyền thông rất tích cực nhưng không phải người dân đã hiểu. Thực tế muốn thực hiện mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam chấm dứt bệnh lao thì phải truyền thông mạnh, Gia Lai cũng đang nỗ lực nhưng muốn hiệu quả trước hết phải có sự đầu tư mạnh, phải quan tâm đến "cơm áo gạo tiền" của cán bộ y tế.

- Bác sĩ có thể chia sẻ việc phải quan tâm đến "cơm áo gạo tiền" của cán bộ y tế, cụ thể là như thế nào?

Điều tôi nói đến là nguồn lực, sau 2 năm Covid-19 thì số bác sĩ bỏ việc rất nhiều, trong đó có bác sĩ điều trị lao vì đây là tuyến cuối rồi, rất vất vả. Ở cơ sở, bác sĩ làm kiêm nhiệm, mỗi cơ sở đều có người chuyên trách. Mỗi tổ chống lao có 1 người phụ trách (có thể y sĩ, điều dưỡng, nữ hộ sinh, bác sĩ phòng khám…). Thực tế, huyện nào cũng khó khăn vì có đông đồng bào dân tộc, họ sống ở vùng sâu, mỗi xã lại có vùng khó khăn, vùng đặc biệt khó khăn. Người dân chủ yếu canh tác nông nghiệp, kinh tế khó khăn, ít để ý chăm sóc sức khỏe, khi có bệnh, họ thường tự chữa.

- Xin cảm ơn bác sĩ đã dành thời gian trao đổi!