Hồi ức Chăm Pa giữa lòng xứ Quảng

Từ khoảng thế kỷ IV đến thế kỷ XIII, người Chăm cổ đã tiếp nhận một nền văn hóa độc đáo chịu ảnh hưởng của Ấn Độ giáo. Từ đó, nhiều ngôi đền đài được xây dựng ở miền trung Việt Nam để thờ các vị thần Hindu và là nơi cúng tế của vương triều Chăm Pa. Trải qua những thăng trầm lịch sử và biến động vật chất, ngày nay, những ngôi đền đó chỉ còn là những phế tích được gọi tên Thánh địa Mỹ Sơn, là minh chứng cho sự tồn tại của một triều đại từng rất rực rỡ.

Thuở ban đầu, nơi đây là một quần thể gồm 70 công trình kiến trúc nguy nga tráng lệ nằm trong một thung lũng hẹp có khí hậu khắc nghiệt. "Người ta chọn nơi đó làm thánh địa bởi càng vất vả, khổ hạnh thì mới có thể thử thách lòng tin của những người tu hành. Đây là cách người Chăm pa đã áp dụng với mọi khu đền tháp chứ không riêng Mỹ Sơn, nhưng thánh địa Mỹ Sơn là thánh địa lớn nhất" - cố TS Nguyễn Tiến Đông (Viện Khảo cổ học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cho biết.

Chính bởi sự ảnh hưởng sâu sắc của Hindu giáo nên phong cách kiến trúc chủ đạo của khu thánh địa này cũng mang âm hưởng Ấn Độ.

Trong cách sắp xếp, bài trí, điểm dễ nhận thấy đây là sự bố trí thành cụm của các đền, tháp. Bố cục mỗi cụm đều có một tháp chính ở giữa và nhiều tháp phụ nhỏ bao lọc xung quanh. Tùy vào chức năng của từng tháp mà người ta sẽ quy định xem cổng tháp sẽ quay về hướng nào trong bốn phía Đông, Tây, Nam, Bắc. Mỗi tháp lại mang những kiểu dáng kiến trúc khác nhau, tượng trưng cho sự cao quý và thuần khiết của núi Tu Di - nơi được xem là chỗ ở của các vị thần Hindu tại trung tâm của vũ trụ.

Tại tháp chính giữa được gọi là Kalan, người Chăm thường thờ Linga và Yoni (tức là sinh khí thực) hoặc 1 số đền thờ linh tượng Shiva. Đây là nét đặc của Ấn Độ giáo, gắn liền với thần thoại về thần mẹ, coi sinh thực khí là nguồn gốc của mọi sáng tạo.

Những ngôi đền, tháp tại Mỹ Sơn được xây bằng gạch nung, các cột được trang trí phù điêu bằng đá sa thạch, thể hiện các cảnh trong thần thoại Hindu. Cho đến nay, vẫn chưa có một công trình nào nghiên cứu được kỹ năng nung gạch và gọi tên được chất kết dính mà người Chăm cổ dùng để xây nên những khối tháp không một mạch vữa mà trường tồn hang ngàn năm giữa núi rừng khắc nghiệt.

Sự tinh tế trong công nghệ xây dựng các đền, tháp này đã phản ánh kỹ năng xây dựng của người Chăm. Những hình tượng trang trí công phu và mang tính biểu tượng trên các đền, tháp cho chúng ta thấy được nội dung và sự phát triển trong tư tưởng tôn giáo và chính trị lúc đương thời.

Kể từ khi được phát hiện đến nay, Thánh địa Mỹ Sơn vẫn luôn là mảnh đất bí ẩn mà các nhà khoa học vẫn chưa tìm hết lời giải đáp. Thông qua kiến trúc độc đáo chứa đựng nhiều giá trị văn hóa và thẩm mỹ cao, Thánh điện Mỹ Sơn là một mẫu hình đặc biệt, thể hiện tính giao lưu văn hóa của một xã hội bản địa thích nghi với những ảnh hưởng văn hóa từ bên ngoài, nhất là về nghệ thuật và kiến trúc Hindu từ tiểu lục địa Ẩn Độ. Vương quốc Chăm là một hiện tượng quan trọng trong lịch sử chính trị và văn hóa của Đông Nam Á, là chứng tích còn sót lại của một nền văn minh đã lụi tàn.