Lễ cấp sắc độc đáo "có 1 không 2" của người Dao Thanh Y

Đối với dân tộc Dao Thanh Y nói riêng và người Dao ở huyện Bình Liêu (tỉnh Quảng Ninh) nói chung, lễ cấp sắc (hay còn gọi là lễ đặt tên âm) là một nghi lễ quan trọng, thể hiện khát vọng của đồng bào về một cuộc sống sung túc, ấm no và hạnh phúc; đồng thời thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn", thắt chặt tình đoàn kết trong cộng đồng.

Đặc biệt, lễ cấp sắc chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc thông qua các điều giáo huấn ghi trong sắc cấp cho người thụ lễ tuyệt đối không làm việc ác, điều xấu. Chúng tôi có mặt tại nhà anh Tằng Chăn Tào, thôn Ngàn Phe (xã Đồng Tâm) dự lễ cấp sắc của gia đình anh làm cho hai con là Tằng Văn Thuận (SN 2005) và Tằng Văn Hiệp (SN 2010) vào cuối năm 2022.

Giữa đêm khuya tĩnh mịch chỉ có tiếng chuông, tiếng kèn, trống vang lên cùng những điệu múa huyền bí của lễ cấp sắc linh thiêng trong ngôi nhà nhỏ của anh Tằng Chăn Tào. Tham gia lễ cấp sắc của Tằng Văn Thuận và Tằng Văn Hiệp có 2 thầy cúng chính. Những người được cấp sắc sẽ gọi thầy cúng là sư phụ - họ đều là những người dân tộc Dao Thanh Y trong vùng được gia đình mời đến.

Mỗi thầy cúng chính sẽ có 2 thầy cúng phụ và các học trò. Thầy cúng sử dụng tiếng Nôm Dao thực hành các nghi lễ, trong đó có nhiều nội dung giảng dạy về truyền thống, phong tục tập quán, khuyên răn đạo lý làm người, cách đối nhân xử thế để hướng tới cái thiện, tránh xa điều xấu, điều ác...

Đã đến Thôn Ngàn Phe (xã Đồng Tâm) nhiều lần nhưng đây là lần đầu tiên chúng tôi được chứng kiến trọn vẹn nghi lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y. Quả thật, các khâu từ chuẩn bị đến làm lễ đều rất cầu kỳ, cẩn thận và chu đáo, thể hiện sự thành kính, tri ân, trân trọng vô cùng của cộng đồng người Dao Thanh Y đối với cội nguồn tổ tiên, các vị thần linh.

Nghi lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y thường tổ chức vào dịp cuối năm hoặc đầu xuân. Đây là một nghi lễ không thể thiếu trong cuộc đời của một người đàn ông Dao Thanh Y, thông qua lễ cấp sắc này để khẳng định với dòng tộc, tổ tiên về vị trí, vai trò của người đàn ông trong gia đình. Khác với người Dao Thanh Phán, lễ cấp sắc được tổ chức một lần, hai lần thậm chí ba lần thì người Dao Thanh Y chỉ tổ chức duy nhất một lần trong đời.

Người Dao Thanh Y quan niệm rằng, nếu một người đàn ông chưa trải qua lễ cấp sắc thì dù tuổi cao vẫn bị coi là trẻ con, chưa được đặt tên âm. Do đó, những nam giới người Dao Thanh Y đã qua cấp sắc được coi là người trưởng thành, được phép tham gia vào những công việc hệ trọng của làng, đủ tư cách thắp hương bàn thờ các ngày lễ tết, cúng tổ tiên, đi cúng cầu may, cầu mùa cho hàng xóm, khi chết được về đoàn tụ với tổ tiên.

Tên tuổi của người Dao Thanh Y gắn với số thứ bậc từ đầu đến cuối trong bàn thờ tổ tiên để cúng các ngày lễ tết, lễ giỗ tổ tiên, lễ cúng gọi hồn, vía. Qua lễ đặt tên âm, các thầy cúng giáo huấn người được cấp sắc về việc sống thiện và không được làm điều ác.

Việc đặt tên của người Dao Thanh Y liên quan mật thiết đến 3 đời, liên quan đến vai vế và thứ bậc của dòng họ. Đặc biệt, việc đặt tên ở mỗi cấp bậc phải trải qua 3 đời mới được quay lại một lần để đặt tên. Do đó, để không bị trùng tên với tổ tiên, trước khi chuẩn bị đặt tên một người, các gia đình phải xem xét và kiểm tra kỹ lưỡng thứ tự trong dòng họ của mình, sau đó mới làm lễ để xin phép tổ tiên "bàn vương" được đặt tên.

Huyện Bình Liêu có 7 xã và thị trấn, trong đó các xã gồm: Đồng Văn, Hoành Mô, Đồng Tâm, Lục Hồn, Vô Ngại và thị trấn đều có người Dao Thanh Y sinh sống. Vì vậy, việc duy trì tổ chức lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y qua bao đời nay đã và đang góp phần giữ gìn và phát huy giá trị, bản sắc văn hóa quý báu của các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện.