10 năm dân ca Quan họ Bắc Ninh trở thành Di sản văn hóa thế giới: Sức lan tỏa từ những CLB quan họ

Dân ca quan họ vốn trước kia chỉ được ca hát trong các làng quan họ cổ đất Kinh Bắc, theo truyền thống có 49 làng: 44 làng trên đất Bắc Ninh, 5 làng trên đất Bắc Giang. Để lời ca tiếng hát mượt mà được lan tỏa, để nhiều người có thể cảm nhận được cái hay đằm thắm của dân ca quê mình, những người yêu quan họ của vùng đất Kinh Bắc đã cùng nhau lập nên các CLB quan họ, sẽ có nhiều người cùng chơi cùng ca hát. Ở đó thế hệ trước tiếp lửa cho lớp đi sau, những câu ca cổ được truyền dạy phổ biến, những lối chơi và lề luật cũ tưởng đã mai một lại được khôi phục dần từ cách ăn nói, giao tiếp, trang phục...

 

Các CLB cũng dựa theo cách kết chạ truyền thống xưa để kết bạn với nhau làm cho sinh hoạt văn hóa quan họ thêm phong phú. Theo thống kê của tỉnh Bắc Ninh hiện nay số CLB dân ca quan họ trong tỉnh đã lên 329 CLB của nhiều làng không cứ là làng quan họ gốc.

Trong việc bảo tồn và phát triển dân ca quan họ không thể không nói tới chủ trương của ngành Văn hóa và những hoạt động của Nhà hát Dân ca quan họ tỉnh Bắc Ninh. Bằng cách chỉnh lý, đưa nhạc vào khi hát biểu diễn cùng kết hợp với vũ điệu mềm mại uyển chuyển, dân ca quan họ đã dễ dàng đi vào lòng người hơn dù là người không hiểu biết gì về quan họ. quan họ mới như người ta thường gọi là “quan họ mậu dịch” hay “quan họ đoàn” tuy không phản ánh thực chất của dân ca quan họ nhưng có công không nhỏ lôi kéo công chúng các vùng miền trong cả nước, các bạn bè quốc tế lại gần với quan họ, từ đấy nảy sinh lòng đam mê với dòng dân ca đặc sắc này.

Hiện nay, có rất nhiều CLB dân ca Quan họ đã và đang hoạt động trên các tỉnh, thành ngoài vùng Kinh Bắc. Ở Hà Nội có CLB Đình làng Kim Mã, CLB Bảo tồn dân ca quan họ UNESCO, CLB quan họ sinh viên Kinh Bắc... TPHCM có CLB quan họ Mười Nhớ, CLB quan họ Trúc Xinh... Ở Tây Nguyên, Khánh Hòa, Vũng Tàu và ở một số nước Đông Âu, Mỹ cũng có những CLB quan họ sinh hoạt rất sôi nổi.

Công việc phổ cập, phát triển và lan tỏa quan họ là cần thiết, thời gian qua chắc chắn đã có nhiều người yêu thích dân ca quan họ hơn nhưng việc bảo tồn vốn cổ mới là quan  trọng. Quan họ cổ hát giao duyên là gốc, quan họ hát canh đối đáp là nền móng. Nếu không giữ được gốc thì sẽ không còn quan họ. Việc duy trì lề lối chơi quan họ theo truyền thống vô cùng hấp dẫn nhưng cũng đầy gian nan, nó đòi hỏi lòng đam mê bền bỉ và sự kiên trì đeo đuổi khôn nguôi.

 

Bây giờ không phải làng quan họ gốc nào cũng hát quan họ cổ, những nghệ nhân quan họ cao tuổi hiểu biết nhiều cũng dần ra đi. Thật may mắn ở quê hương quan họ Kinh Bắc có CLB 49 làng tập hợp các liền anh liền chị thạo nghề chơi và biết nhiều câu ca cổ, cứ đến 16 âm lịch hằng tháng lại gặp nhau để cùng ca những câu hát xưa rất ít người biết, và cũng rất khó hát bởi cách bẻ giọng trúc trắc, người ngoài nghe thì khó nhưng đấy là những lời trao gửi tấm lòng với bạn hát rất tình tứ.

Ở giữa lòng thủ đô Hà Nội cũng có một sân chơi tập hợp những người đam mê hết mực đối với quan họ cổ, đó là CLB quan họ Truyền thống Nhị Hà. Họ không mong biết hát để biểu diễn trên sân khấu mà chỉ để thỏa nỗi ham muốn tìm hiểu những tinh túy của văn hóa quan họ. Tôn chỉ của CLB không ngoài mục đích bảo tồn, phát triển và lan tỏa văn hóa quan họ. Ở đây mọi thành viên cũng có một vốn liếng kha khá các câu hát để có thể ngồi ca một canh hát giao duyên đúng lề lối cổ. Hoạt động của CLB quan họ truyền thống Nhị Hà rất được các nghệ nhân ở Kinh Bắc ủng hộ.

Kể từ khi dân ca quan họ được quan  tâm đến nay, diện mạo quan họ đã khởi sắc lên nhiều, và khi được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại thì dân ca quan họ không còn là của riêng ai hoặc riêng Bắc Ninh, Bắc Giang nữa. Mọi người Việt Nam đều có sứ mệnh bảo tồn, phát triển và lan tỏa dân ca quan họ. Cách thành lập các CLB quan họ là một cách mang lại nhiều hiệu quả. Ở đó, các thành viên được ca hát, được tìm hiểu về văn hóa quan họ, được giao lưu giữa các CLB chơi quan họ, từ đấy mà càng lôi cuốn được lòng yêu quý quan họ từ nhiều tầng lớp. Có CLB Quan họ dành cho người cao tuổi, cho thanh thiếu niên, cho thiếu nhi, lứa tuổi nào cũng có thể chơi quan họ.