"Bí kíp" gìn giữ và đưa thổ cẩm của người Thái xứ Nghệ ra thế giới

Bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An) là một trong những cái nôi dệt thổ cẩm nổi tiếng của người Thái. Vải thổ cẩm của làng nghề Hoa Tiến được ưa chuộng nhờ hoa văn trang trí bắt mắt, đặc trưng. Sản phẩm nhuộm bằng các nguyên liệu tự nhiên, được thu hái trong vườn hoặc từ cây rừng như lá cà phê, cây cỏ mực, vỏ cây pháng đỏ, rễ xẹt, nghệ, lá mục vôi, lá hom, lá mượt, lá bàng, cắm phông, gỗ mít...

Cùng với thời gian và sự phát triển của cuộc sống hiện đại, sản phẩm thổ cẩm dường như "lép vế" trước những sản phẩm may mặc công nghiệp. Đã có thời điểm, làng nghề dệt từ bao đời nay của xứ Nghệ đứng trước nguy cơ bị lãng quên. Luôn trăn trở với sản phẩm của quê hương và tìm cách khôi phục, bảo tồn và gìn giữ những giá trị văn hóa của thổ cẩm Hoa Tiến, nghệ nhân Sầm Thị Bích đã quyết tâm thành lập Hợp tác xã Làng nghề dệt thổ cẩm Hoa Tiến để lưu giữ và phát triển bản sắc văn hóa truyền thống của người Thái.

Từ những hộ gia đình sản xuất nhỏ lẻ, thị trường không ổn định, với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, các hộ dân đã liên kết, hỗ trợ nhau để sản xuất. Những sản phẩm với mẫu mã đa dạng của thổ cẩm Hoa Tiến đã có mặt tại nhiều triển lãm, hội chợ trong và ngoài nước, tạo được niềm tin với khách hàng. Không chỉ gìn giữ được bản sắc dân tộc, thổ cẩm Hoa Tiến còn góp phần tăng thu nhập của nhiều phụ nữ địa phương.

Hành trình chinh phục OCOP

Chặng đường gìn giữ và phát triển thổ cẩm của người Thái được người dân bản Hoa Tiến bắt đầu từ những năm 90 của thế kỷ trước, với chương trình khảo sát thổ cẩm văn hóa truyền thống của Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam (năm 1992). Tiếp đó, các nghệ nhân, thợ dệt trong vùng đã không ngừng nghiên cứu, hoàn thiện sản phẩm. Không chỉ gìn giữ cách sản xuất thổ cẩm theo phương pháp tự nhiên, bắt đầu từ trồng bông, nuôi tằm, kéo sợi đến nhuộm màu, thêu thùa, các nghệ nhân trong hợp tác xã còn nghiên cứu, thử nghiệm những hoa văn tinh xảo, sắc màu đa dạng hơn.

Ngày 4/2/2020, UBND tỉnh Nghệ An đã ban hành Quyết định 303/QĐ-UBND về việc phê duyệt kết quả đánh giá, phân hạng sản phẩm tham gia chương trình "Mỗi xã một sản phẩm tỉnh Nghệ An năm 2019". Hợp tác xã Làng nghề Thổ cẩm Hoa Tiến có 3 sản phẩm, gồm: khăn, chân váy, khăn trải bàn, đạt chuẩn 4 "sao" OCOP của tỉnh Nghệ An.

Trong cuộc sống hiện đại, những nét bản sắc văn hóa truyền thống vẫn tiếp tục được các thế hệ nghệ nhân và người dân tham gia Hợp tác xã gìn giữ, lưu truyền. Từ xứ Nghệ, thổ cẩm Hoa Tiến đã có mặt tại nhiều quốc gia như: Trung Quốc, Lào, Thái Lan, Pháp, Canada... Tại Hà Nội, cửa hàng trưng bày, giới thiệu phương pháp dệt thêu và nhuộm màu tự nhiên của Hợp tác xã đã được thành lập để quảng bá nghề thổ cẩm truyền thống của địa phương.