 |
| Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan trao Huân chương Hữu nghị cho vợ chồng GS.TS Ann và GS.TS Neal Koblitz tại Lễ kỷ niệm 25 năm giải thưởng Kovalevskaia |
Vào đầu những năm 1970, tại trường đại học Princeton bang New Jersey – một trường đại học có tiếng của Mỹ đã diễn ra cuộc biểu tình lớn của sinh viên chặn đường vào một viện nghiên cứu quốc phòng để phản đối cuộc chiến tranh Việt Nam. 200 sinh viên đã bị bắt, trong đó 30 người nhất quyết không nộp tiền phạt mà chấp nhận ngồi tù để phản đối chính phủ. Trong số các sinh viên đó có anh Neal Koblitz và chị Ann Hibner – những người sau này trở thành GS.TS toán học và GS.TS sử học.
Gặp gỡ các nhà toán học Việt Nam ở các hội nghị khoa học ở nước ngoài và đặc biệt sau chuyến thăm Việt Nam năm 1978, anh chị Koblitz đã xây dựng quan hệ hợp tác và hỗ trợ cho các nhà toán học và Viện toán Việt Nam. Nhưng ý tưởng hỗ trợ các nhà nữ khoa học Việt Nam chỉ trở thành hiện thực trong lần thứ 3 anh chị tới thăm Việt Nam vào năm 1985.
Được sự ủng hộ nhiệt liệt của Hội LHPNVN và bà Nguyễn Thị Bình (lúc đó đang là Bộ trưởng Bộ Giáo dục), anh chị đã quyết định thành lập một quỹ giải thưởng dành cho các nhà nữ khoa học Việt Nam trong lĩnh vực tự nhiên. Năm 1985, Quỹ Giải thưởng quốc tế Kovalevskaia được thành lập với sự sáng lập và đóng góp tài chính của vợ chồng GS.TS Ann Koblitz và GS.TS Neal Koblitz.
Cũng trong năm 1985, Ủy ban giải thưởng Kovalevskaia Việt Nam được thành lập do bà Nguyễn Thị Bình lúc đó là Bộ trưởng Bộ Giáo dục (sau là Phó Chủ tịch nước) CH XHCNVN, làm Chủ tịch. Thành viên của Ủy ban gồm: Hội LHPNVN là cơ quan thường trực, Bộ Khoa học và Công nghệ, Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam và đại diện nhà khoa học nữ được nhận giải thưởng.
 |
| Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình trao giải thưởng Kovalevskaia năm 2012 cho PGS.TS Bạch Thị Khánh Hòa, Viện Huyết học-truyền máu Trung ương |
Quỹ mang tên nhà nữ toán học lừng danh của Nga vào thế kỷ 19 là Sophia Vacilievna Kovalevskaia. Bà là người phụ nữ đầu tiên trong lịch sử hiện đại đạt học vị Tiến sĩ toán học, Giáo sư trường đại học, và Viện sĩ thông tấn Viện hàn lâm. Cuộc đời của bà là chủ đề luận văn Tiến sĩ lịch sử của chị Koblitz. Cuốn luận văn đã được xuất bản thành sách và Quỹ Kovalevskaia được thành lập từ số tiền bản quyền ít ỏi vài nghìn đô la. Sau đó quỹ tiếp tục được bổ sung nguồn từ tiền bản quyền các ấn phẩm khoa học của hai anh chị và sự đóng góp của một số nhà khoa học Mỹ.
Bước đầu quỹ giải thưởng chỉ có ở Việt Nam, sau đó được phát triển sang Peru, El Salvador, Nicaragua, Mexico, Cuba, Nam Phi và Mozambic hỗ trợ về giải thưởng và cung cấp học bổng cho các nữ khoa học, động viên họ học tập và nghiên cứu khoa học cơ bản. Mỗi năm, Uỷ ban giải thưởng xét trao giải thưởng cho 2 nhà nữ khoa học tự nhiên xuất sắc, từ năm 1993 được chuyển thành một giải cá nhân và một giải cho tập thể các nhà nữ khoa học.
Mặc dù quỹ giải thưởng không lớn (mỗi giải cá nhân được nhận 1.500 đô la Mỹ bằng sách hoặc thiết bị, và giải tập thể 2.500 đô la Mỹ trao bằng tiền dùng chi phí cho một đề tài khoa học) nhưng giải thưởng có ý nghĩa và là sự công nhận lớn lao đối với các nhà khoa học nữ Việt Nam. Giải thưởng Kovalevskaia đã trở thành một giải uy tín lớn trong giới khoa học Việt Nam, động viên phụ nữ Việt Nam phấn đấu vươn lên, đạt thành tích trong nghiên cứu và ứng dụng khoa học trong hoàn cảnh đất nước còn nhiều khó khăn và bất bình đẳng giới còn là thách thức lớn.
Trong suốt 30 năm qua, Chủ tịch và Thư ký giải thưởng là chị Ann và anh Neal Koblitz luôn tin tưởng và hài lòng về kết quả lựa chọn của Uỷ ban giải thưởng Kovalevskaia Việt Nam và hoạt động tích cực và hiệu quả của Hội LHPNVN trong việc lựa chọn, trao giải và tuyên truyền về giải thưởng. Cứ 2 năm một lần, Uỷ ban giải thưởng Kovalevskaia Việt Nam do Hội LHPNVN chủ trì lại tổ chức gặp mặt nữ sinh viên xuất sắc của các trường đại học trong cả nước với các tập thể và cá nhân đã nhận giải thưởng Kovalevskaia, qua đó truyền cho các em thêm nhiều kinh nghiệm và niềm say mê khoa học của những người phụ nữ đi trước.
Có thể nói giải thưởng Kovalevskaia là một hoạt động tiêu biểu về hợp tác quốc tế của Hội LHPNVN, tăng cường vai trò của phụ nữ trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, giúp nâng cao vị thế của Hội trong nước và quốc tế, góp phần thúc đẩy sự tiến bộ toàn diện của phụ nữ Việt Nam.
Phát biểu tại Lễ kỷ niệm 25 năm giải thưởng Kovalevskaia, Nguyên Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Kovalevskaia Việt Nam nhấn mạnh: 25 năm qua là một minh chứng hùng hồn về khả năng cũng như vai trò của phụ nữ Việt Nam trong một lĩnh vực hoạt động xã hội mà thường người ta nghĩ chỉ hợp với nam giới, đó là lĩnh vực làm khoa học, nghiên cứu khoa học. Những thành tích đạt được đó mang lại cho chúng ta một niềm tin mạnh mẽ, rằng nếu có ý chí và quyết tâm của phụ nữ, từ những em nữ sinh viên còn đang học đến chị em đang hoạt động trong các ngành nghề - được sự quan tâm tích cực hơn nữa của Đảng, Nhà nước, các ngành các cấp, dưới sự giúp đỡ của chồng con, phụ nữ Việt Nam nhất định sẽ có một đội ngũ trí thức đông đảo hơn, và từ đó trình độ dân trí chung của phụ nữ trong xã hội sẽ được nâng lên. Phụ nữ sẽ có những đóng góp to lớn hơn nữa cho công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.