9 di tích lịch sử gắn liền với Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2-9 tại Hà Nội

Nhà số 101 Trần Hưng Đạo (phường Cửa Nam, quận Hoàn KIếm), xưa con phố này có tên gọi là đại lộ Gambetta. Tại đây, sáng 16/8/1945, Ủy ban Quân sự Cách mạng (tức Ủy ban Khởi nghĩa) của Mặt trận Việt Minh được thành lập.

Cùng ngày, dựa vào bản chỉ thị ngày 12/3/1945 của Ban Thường vụ Trung ương Đảng: "Nhật Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta", Ủy ban Khởi nghĩa nhận thấy cần phải cấp tốc khởi nghĩa, chớp thời cơ giành chính quyền.

Với tinh thần đó, chiều ngày 17/8/1945, nhân buổi mít tinh do Tổng hội viên chức chính quyền Trần Trọng Kim tổ chức tại Quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội với sự tham dự của hàng chục nghìn người, quần chúng cách mạng đã chiếm lấy buổi mít tinh, biến thành một cuộc tuần hành biểu dương lực lượng trên các đường phố Thủ đô,

"Vừa khai mạc, một lá cờ đỏ sao vàng kích thước lớn được buông xuống từ ban công tầng hai Nhà hát Lớn trong tiếng hoan hô ủng hộ Việt Minh vang dậy của quần chúng", theo truyện ký "Đi và nhớ" của nhà văn Nguyệt Tú.

Trên diễn đàn chiều hôm đó có hai người lần lượt diễn thuyết - bà Từ Ngọc Trang (đoàn viên Đoàn Thanh niên Cứu Quốc thành Hoàng Diệu) và bà Nguyễn Khoa Diệu Hồng (sau là Chủ tịch Hội LHPN Hà Nội) - kêu gọi nhân dân Hà Nội vùng lên Tổng khởi nghĩa, giành chính quyền, đả đảo chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim, ủng hộ Việt Minh.

Dưới sự bảo vệ của Thanh niên tự vệ, Đoàn Thanh niên Cứu quốc thành Hoàng Diệu, quần chúng nội - ngoại thành phố xếp thành đội ngũ, đi từ Nhà hát Lớn qua đường Paul Bert (nay là phố Tràng Tiền) tỏa đi khắp các phố phường và hô vang khẩu hiệu: "Ủng hộ Việt Minh!", "Đả đảo bù nhìn!", "Việt Nam độc lập!".

Nắm lấy cơ hội, Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội quyết định khởi nghĩa giành chính quyền vào ngày 19/8/1945.

Theo kế hoạch đã định trước, ngày 19/8/1945, hàng vạn nhân dân nội - ngoại thành xuống đường biểu dương lực lượng. Quần chúng cách mạng, có sự hỗ trợ của các đội tự vệ chiến đấu, chiếm Phủ Khâm sai Bắc Kỳ (Bắc Bộ phủ), cơ quan đầu não của Chính phủ Trần Trọng Kim.

Trước sức mạnh của quần chúng nhân dân, lính bảo vệ phủ đã hạ vũ khí.

Bắc Bộ phủ ngày nay được dùng để làm Nhà khách Chính Phủ (số 12 Ngô Quyền), phần mái che sảnh trước tòa nhà vẫn giữ nguyên như cách đây 75 năm.

Sau khi đánh chiếm thành công Bắc Bộ phủ, quần chúng cách mạng tiếp tục đánh chiếm Sở Cảnh sát Trung ương bên Hồ Gươm. Tòa nhà này, ngày nay là trụ sở Công an quân Hoàn Kiếm (số 2 Tràng Thi). Đến tối 19/8, khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội thắng lợi.

Từ chiều 23/8 đến 25/8/1945, từ Chiến khu Việt Bắc về Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ở và làm việc tại nhà cụ Nguyễn Thị An, là cơ sở cách mạng thời kỳ 1941 - 1945 thuộc thôn Phú Gia, xã Phú Thượng, huyện Từ Liêm (nay là phường Phú Thượng, quận Tây Hồ).

Tại đây, Bác đã nghe báo cáo về kết quả Tổng khởi nghĩa trong cả nước và bàn việc chuẩn bị ra mắt Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Thủ đô Hà Nội với các đồng chí trong Ban Thường vụ Trung ương Đảng như: Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Trần Đăng Ninh...

Từ chiều 25/8 đến 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí Trung ương Đảng đã ở và làm việc tại nhà số 48 Hàng Ngang - chủ ngôi nhà khi ấy là ông Trịnh Văn Bô và bà Hoàng Thị Minh Hồ, là cơ sở cách mạng từ thời tiền khởi nghĩa.

Tại đây, Bác đã cùng Ban Thường vụ Trung ương Đảng quyết định nhiều vấn đề quan trọng về đối nội, đối ngoại: về thể chế và thành phần của Chính phủ lâm thời; về tổ chức Lễ Tuyên ngôn Độc lập...

Cũng tại đây, Người đã khởi bản thảo "Tuyên ngôn Độc lập": "Hỡi đồng bào cả nước! Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc".

Ngày 28/8/1945, một Chi đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân tiến về Hà Nội, đi qua Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục hội họp cùng các lực lượng duyệt binh trước Nhà hát Lớn.

Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình, trước cuộc mít tinh của hàng vạn nhân dân Thủ đô và các vùng lân cận, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời đọc Tuyên ngôn Độc lập, trịnh trọng tuyên bố với toàn thế quốc dân và thế giới: nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thành lập.