Bác sĩ nói về việc lạm dụng Paracetamol: Tác dụng phụ và biểu hiện ngộ độc cần biết

BÁC SĨ NGUYỄN QUANG HIẾU

Tác giả bài viết

• Bác sĩ khoa Ngoại - Phòng khám Đa Khoa Quốc tế Yersin, TP.HCM

• Kinh nghiệm làm việc:

• 2015 - 1/2016: Bác sĩ phòng khám Đa khoa Minh Quang, Biên Hòa.

• 1/2016 - 10/2018: Bác sĩ khoa Ngoại Tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Long Thành.

• 10/2018 - 10/2019: Lớp Sơ bộ Ngoại tổng quát - Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh.

Hai loại thuốc hạ sốt, giảm đau đầu tiên được tạo ra là acetanilid vào năm 1886 và phenacetin năm 1887. Năm 1878, paracetamol lần đầu tiên được tổng hợp bởi Harmon Northrop Morse. Nhưng có bị lãng quên tận 15 năm sau. Cho đến khi một cách tình cờ, người ta tìm thấy Paracetamol trong nước tiểu của những bệnh nhân dùng Phenacetin. Nhưng nó tiếp tục bị rơi vào quên lãng. Đến tận năm 1948, khi có các nghiên cứu về dược tính của Paracetamol, tốt hơn và hạn chế các tác dụng phụ của Phenacetin và Acetanilid, thì chúng được chính thức được sử dụng trong Y học. Một trong những công đầu trong việc phổ biến thuốc là nhờ hãng dược Bayer. Từ đó tới nay, Paracetamol là thuốc phổ biến và được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu.

1. Tác dụng của Paracetamol

Công thức hóa học của Paracetamol

Paracetamol được hấp thụ bằng nhiều con đường: đường uống, đặt hậu môn hay truyền tĩnh mạch. Dược chất vào máu và chuyển hoá tại gan. Tới tận bây giờ người ta chỉ tìm hiểu được các dược tính cơ bản của Paracetamol nhưng vẫn chưa hiểu rõ kĩ càng tường tận.

Thuốc được hấp thụ, tuỳ đường sử dụng mà có tác dụng ngay trong khoảng 30 phút tới 2 tiếng, tác dụng kéo dài khoảng 4 tiếng và sau đó bắt đầu bán huỷ và thải ra.

Paracetamol có tác dụng tốt trong giảm đau và hạ sốt, nhưng không giảm viêm, không gây kích ứng đường tiêu hoá, không ức chế ngưng tập tiểu cầu và đông máu. Thuốc Paracetamol được chứng minh là an toàn khi sử dụng đúng liều lượng.

2. Tương tác thuốc

Dùng Paracetamol dài ngày làm tăng nhẹ tác dụng của chất kháng đông chứa Coumarin và Indandion. Do đó các bệnh nhân có sử dụng thuốc kháng đông (bệnh tăng huyết áp, tim mạch, bệnh thận mạn…) cần lưu ý.

Tác dụng hạ thân nhiệt nếu dùng liều cao hay kết hợp với các loại thuốc giảm sốt khác (ví dụ dùng chung ipuprofen hay aspirin).

Thuốc được chuyển hoá ở gan, gây tăng men gan nếu dùng liều cao hay dùng lâu ngày. Vì vậy khi sử dụng cần lưu ý nếu dùng chung với các thuốc chuyển hoá ở gan khác. Lưu ý với những người bị viêm gan, đang dùng thuốc kháng lao, xơ gan, hay các thuốc chuyển hoá tại gan khác.

3. Tác dụng phụ

Hiện tại, tuy Paracetamol được xem là an toàn. Nhưng có vài tác dụng phụ không mong muốn như sau:

• Khi dùng Paracemol liều cao liên tục trong nhiểu ngày (trên 2000mg/ngày) thì tăng kích ứng niêm mạc dạ dày.

• Xảy ra dị ứng và phát ban. Thường gặp nhất là phát ban toàn thân, vết phát ban có thể loét. Một số trường hợp dị ứng có thể làm giảm bạch cầu trung tính, giảm tiểu cầu hay giảm hồng cầu.

Hội chứng redskin - phát ban ở người bị tác dụng phụ của Paracetamol

Thời gian gần đây đã có nhiều trường hợp lạm dụng Paracetamol gây ngộ độc. Vào 10 giờ sáng ngày 16/2, Bệnh viện Đa khoa Khu vực Cẩm Phả tiếp nhận bệnh nhân Đ. (nam, 16 tuổi, trú tại phường Cửa Ông, TP Cẩm Phả, Quảng Ninh) nhập viện trong tình trạng mệt nhiều, đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, đau bụng thượng vị.

Gia đình cho biết, trong 3 ngày qua, bệnh nhân bị đau đầu và đã uống liên tục 15 viên Paracetamol (hàm lượng 500mg/viên) trong thời gian ngắn nhằm giảm đau.

Qua thăm khám và làm các xét nghiệm cần thiết, các bác sĩ chẩn đoán xác định bệnh nhân bị ngộ độc Paracetamol do uống quá liều.

Cách đây 4 tháng, Bệnh viện Nhi Thanh Hóa cũng vừa tiếp nhận điều trị cho một trường hợp bị ngộ độc Paracetamol do gia đình tự ý dùng thuốc hạ sốt tại nhà. Bệnh nhi được các bác sĩ tiến hành giải độc đặc hiệu; hỗ trợ tế bào gan. Sau 8 ngày điều trị và chăm sóc tích cực, sức khỏe bệnh nhi ổn định và được ra viện theo dõi tại nhà.

Bệnh nhi bị ngộ độc Paracetamol. Ảnh: BVCC

4. Độc tính

Mặc dù là một loại thuốc được sử dụng rộng rãi, nhưng quá liều khi sử dụng cũng gây nên độc tính chết người.

Khi dùng liều cao (trên 4000mg>ngày ở những bệnh nhân có bệnh về gan hay trên >150mg/kg cân nặng) sẽ xuất hiện triệu chứng hoại tử tế bào gan trong vòng 24 tiếng, dẫn đến suy gan và tử vong.

Biểu hiện ngộ độc Paracetamol

• Buồn nôn, nôn, đau bụng sau 2-3h sau khi dùng quá liều Paracetamol.

• Hồng cầu không tiếp nhận được oxy (Met-hemoglobin và một lượng nhỏ Suf-hemoglobin) dẫn đến chứng xanh tím da, niêm mạc.

• Ban đầu là vật vã, kích thích, sau đó sẽ rơi vào viêm gan, hôn mê gan, shock, suy kiệt, suy tuần hoàn, trụy mạch, hôn mê và tử vong.

Với việc không bị hạn chế tại các nước, paracetamol là một trong những dược chất dễ mua nhất, cũng như là nguyên nhân tự tử hàng đầu ở các nước Âu-Mỹ do thuốc.

Mặc dù là một dược phẩm được sử dụng phổ biến và có nhiều tác dụng tốt, sử dụng trong hầu hết các bệnh trông thường, thế nhưng cần cẩn trọng khi dùng thuốc. Đặc biệt gia đình nên có tủ đựng thuốc riêng, để trên cao, để xa tầm với của trẻ con, khi người lớn tuổi dùng thuốc cũng cần lưu ý theo dõi lượng và liều thuốc, tránh dùng quá liều. Bất cứ loại dược phẩm nào, nếu dùng quá liều đều gây độc, nhưng khi dùng đúng liều, đúng bệnh thì chính là cứu cánh của chúng ta khi mắc bệnh.