Bản không căn cước công dân - Kỳ cuối: 15 năm chờ nhập hộ khẩu

Tạm trú trên chính quê nhà

Ngược lại câu chuyện của hơn chục năm về trước, bà con người Dao sống yên bình  ở bản Suối Mõ. Cuộc sống của bà con đang yên ổn bỗng tai họa từ trên trời đổ ập xuống bản nghèo. Cuối năm 2007, cơn bão số 5 ập đến, vùng đất này mưa như trút nước. Mưa kéo dài suốt cả một tuần liền. Do đất trên núi ngậm nước lâu ngày khiến khiến đất đá từ trên núi sạt xuống. Quốc lộ 6 cũ chạy qua bản bị chia cắt. Trên núi hiện ra khe nứt rộng cả nửa mét kéo dài cả cây số. Nó có nguy cơ đổ ập xuống bản Dao. Quá hoảng sợ trước sự biến đổi của địa hình, địa chất, bà con người Dao đã phải di tản đi các bản khác để ở nhờ.

Cũng ngay trong khoảng thời gian đó, chính quyền huyện Mộc Châu (khi ấy chưa tách ra thành huyện Vân Hồ) đã có chính sách di dời những hộ dân này đến nơi khác an toàn hơn. Theo đó, 2 bản người Dao nằm bên quốc lộ 6 cũ sẽ di dân đến vùng khác. Một số hộ dân đến xã Sao Đỏ, một số hộ lên mốc 46 thuộc bản Suối Bon, xã Lóng Luông và một số hộ đến xã Hua Păng. Việc phải di chuyển khỏi nơi chôn rau, cắt rốn là lựa chọn vô cùng khó khăn đối với người Dao. Vì sự an toàn tính mạng, họ đã chấp nhận bỏ hết nhà cửa ruộng, vườn đã gây dựng bao năm để chuyển đến nơi ở mới.

Điều oái ăm và muôn chuyện bắt đầu xảy ra từ đây. Những hộ dân chuyển đến Sao Đỏ và Lóng Luông được nhập khẩu, riêng các hộ chuyển đến xã Hua Păng, không hiểu vì lý do gì mà họ chưa được nhập khẩu. Ngay trong vụ sản xuất đầu tiên, bà con gặp muôn vàn khó khăn. Đất sản xuất ít, lại thường xuyên va chạm với người dân địa phương. "Nếu cứ ở đó thì dân đói lắm. Đất nương quá ít, lại xấu, không ai có thể sống được. Khi các hộ dân đến xã làm thủ tục nhập cư, lại gặp chuyện là người phụ trách hành chính này lại bị tai nạn xe máy. Do vậy, các hộ chưa thể nhập khẩu vào nơi ở mới", ông Hoan cho biết.

Sống ở nơi ở mới quá khổ, thủ tục hành chính chưa hoàn thiện được lại thiếu đất sản xuất, các hộ dân đành quay về bản cũ, dựng tạm nhà để sinh sống. Họ trở lại xã Mường Men với mong muốn xin lại giấy tờ tùy thân và hộ khẩu nhưng không được chính quyền địa phương không trả mà yêu cầu, các hộ dân này đã đến Hua Păng thì đến đó giải quyết. Khi bà con đến Hua Păng để mong nhập khẩu vào đó cũng không được đáp ứng.

Các hộ dân đã nhiều lần đi lại như con thoi để lo cái thủ tục nhân thân mà chưa xong. Việc đó kéo dài suốt 15 năm qua khiến họ vô cùng bức xúc và gặp vô vàn khó khăn trong cuộc sống.

Ông Lý Văn Hoan mang cái cặp chứa đầy giấy tờ ra cho tôi xem. Trong cặp là cả một tập đơn kiến nghị gửi đi suốt từ năm 2008 đến nay. Thư đi, thư trả lại rồi cả những công văn giấy tờ mà chính quyền trả lời ông. Nhưng tất cả những cố gắng, nỗ lực đó của ông vẫn chưa giúp gia đình ông và bà con ở cái xóm bị "lãng quên" đòi quyền nhân thân cho mình. "Dân chúng tôi thắc mắc nhiều quá, họ làm cho cái sổ Tạm trú. Mình ở trên đất ông cha gây dựng bao đời, giờ lại tự nhiên phải làm cái sổ tạm trú", ông Hoan buồn rầu nói.

Chuyện bi hài ở chỗ là cái sổ tạm trú này khi các con, cháu của ông Hoan mang đi giao dịch ở các điểm hành chính, họ đều không công nhận. Chuyện lấy chồng, lấy vợ của đám thanh niên, rồi làm giấy khai sinh cho con, cho cháu, rồi cả việc đi viện, đi khám bệnh… bà con bản Suối Mõ đều gặp rất nhiều bất tiện. Cuộc sống của họ đã quá gian nan và vất vả này, nay lại thêm cái việc "danh không chính" này khiến họ khổ trăm bề.  

Mất cả sổ đất

Trao đổi với UBND xã Mường Men về các trường hợp trên, ông Vì Văn Triền, Chủ tịch UBND xã Mường Men, cho biết: Tình trạng các hộ dân sống "không giấy tờ" là đúng. Họ đã di chuyển đi nơi khác từ năm 2007 do ảnh hưởng của thiên tai. Tuy nhiên, một số hộ gặp quá nhiều khó khăn về nơi ở mới, nên họ đã quay trở lại địa phương. Bà con đã nhiều lần xuống xã với nguyện vọng là xin nhập khẩu về về địa phương. Tuy nhiên, giải quyết việc này ngoài thẩm quyền của xã.

Cũng theo ông Triền, năm 2007, Mường Men vẫn thuộc huyện Mộc Châu. Khi tách huyện Mộc Châu thành 2 huyện Mộc Châu và Vân Hồ, xã Mường Men lại thuộc huyện Vân Hồ. Do vậy, giờ việc giải quyết thủ tục hành chính cho các hộ dân ở bản Suối Mõ phải có sự phối hợp của 2 huyện Mộc Châu và Vân Hồ.

Ngoài chuyện nhân thân, người dân nơi dây còn gặp một cái khổ nữa, cũng trong năm 2007, 2008 có cán bộ đến vận động bà con gom sổ rừng để liên kết đầu tư với một doanh nghiệp "cỡ bự". Theo lời cán bộ này, bà con chỉ việc giao đất rừng cho họ, hàng năm họ sẽ trả tiền. Tất cả những hộ dân trong bản cả tin đã giao sạch sổ rừng lẫn sổ đất nhà cho họ. Đến giờ, tiền đầu tư cho bà con chưa thấy đâu mà sổ đất của gia đình cũng không cánh mà bay, không sao đòi lại được. Bà con cũng không biết tìm cơ quan nào giúp họ đòi lại giấy tờ đất cho mình.