Dịch sốt xuất huyết đang diễn biến khó lường, vaccine là "vũ khí" phòng bệnh hiệu quả

Tính từ đầu năm đến ngày 23/11, cả nước đã ghi nhận 114.900 ca mắc sốt xuất huyết, vẫn có bệnh nhân vào viện trong tình trạng nặng. Mỗi năm, Việt Nam có khoảng gần 200.000 trường hợp mắc, tạo ra gánh nặng về kinh tế cho người dân rất lớn. Theo đó, mỗi người nhập viện tốn từ 6-10 triệu đồng, cộng với mỗi người nhập viện cần một số người nhà đi theo chăm sóc, tạo ra gánh nặng về kinh tế - xã hội rất lớn.

Các khách mời tham gia Tọa đàm

Tại buổi tọa đàm, TS Hoàng Minh Đức - Cục trưởng Cục y tế dự phòng, Bộ Y tế - cho biết, hiện nay ngành y tế đặc biệt quan tâm đến bệnh sốt xuất huyết trong bối cảnh số ca mắc vẫn đang tiếp tục gia tăng mạnh.

"Trong số 58 bệnh truyền nhiễm, hiện có hơn 40 bệnh có vaccine. Trong số đó có 11 bệnh đã được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng. Trong dự kiến đến 2030, chúng ta sẽ có 14 bệnh được tiêm chủng miễn phí do Nhà nước bỏ tiền ra. Với vaccine sốt xuất huyết, để đưa được vào chương trình tiêm chủng mở rộng tiêm miễn phí hay không thì chúng tôi phải có thêm thông tin, đánh giá tiếp. Ví dụ như gánh nặng bệnh tật, hiệu quả với cộng đồng. Thứ hai là gánh nặng về tài chính để đánh giá và báo cáo Chính phủ xem xét"- ông Đức nhấn mạnh.

Dịch sốt xuất huyết đang diễn biến rất khó lường

Theo các chuyên gia y tế, có nhiều yếu tố đang khiến dịch sốt xuất huyết trở nên khó kiểm soát hơn, đặc biệt là trong điều kiện môi trường hiện tại. Đầu tiên là do xu hướng toàn cầu. Năm 1970 chỉ có 9 quốc gia ghi nhận có sốt xuất huyết nặng, nhưng hiện nay có trên 130 nước trên toàn cầu ghi nhận sốt xuất huyết lưu hành. Ước tính, có khoảng 400 triệu ca mắc hằng năm.

Ở Việt Nam, lần đầu ghi nhận sốt xuất huyết là năm 1958, sau đó trở thành bệnh lưu hành trên toàn quốc. Trước đây, chu kỳ từ 10-12 năm có 1 vụ dịch lớn, nhưng gần đây từ năm 2019 đến 2023 đã có 2 vụ dịch lớn là năm 2019, 2022 với hơn 300.000 ca mắc và hơn 100 ca tử vong.

Dịch tễ sốt xuất huyết ở Việt Nam hiện nay đã thay đổi. Nếu như trước đây chủ yếu tập trung ở Đồng bằng sông Cửu Long và ven biển miền Trung, hiện đã lan rộng ra Đông Nam Bộ, Bắc Trung Bộ, Tây Nguyên. Đặc biệt, các địa phương miền Bắc như thành phố Hà Nội và một số tỉnh miền núi cũng đã ghi nhận dịch sốt xuất huyết lưu hành.

GS.TS.Vũ Sinh Nam, Cố vấn cao cấp về Sốt xuất huyết, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương, Tổng Thư ký Hội Y học Dự phòng Việt Nam, cho biết, sốt xuất huyết do muỗi truyền và việc phòng chống hiện nay rất khó khăn. Muỗi sốt xuất huyết không giống muỗi truyền sốt rét hay viêm não Nhật Bản là trú động ngoài nhà, muỗi vằn truyền bệnh sốt xuất huyết trú động trong nhà, thích hút máu người, sinh sản và đẻ trứng dưới nước. Vì vậy nếu chỉ có y tế và chính quyền thì không thể diệt được vector truyền bệnh, mà cần sự tham gia tích cực, chủ động của cộng đồng. Tuy nhiên đến nay, việc huy động tinh thần chủ động của cộng đồng vẫn chưa thực sự đạt hiệu quả. 

"Tình hình đô thị hóa không được kiểm soát, biến đổi khí hậu làm tăng nhiệt độ toàn cầu đặc biệt là vấn đề giao thông đi lại cũng là yếu tố tạo điều kiện cho sốt xuất huyết phát tiển và lan rộng nhanh chóng trên toàn cầu. Hơn nữa, hiện sốt xuất huyết chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, chủ yếu là điều trị triệu chứng. Sốt xuất huyết gây ra bởi 4 type virus khác nhau và sự phát triển, đáp ứng miễn dịch của mỗi type là rất phức tạp. Do vậy, việc dự báo cũng như đáp ứng tình hình dịch do các type virus đang gây ra là rất khó khăn" - GS.TS.Vũ Sinh Nam nói.

Theo TS.BS. Hoàng Minh Đức, bệnh sốt xuất huyết không đơn giản để kiểm soát. Trước đây, chúng ta có chương trình mục tiêu quốc gia, chủ yếu dùng mạng lưới cộng tác viên ở thôn, bản, xã để truyền thông, hướng dẫn cho người dân loại bỏ loăng quăng, bọ gậy ở các dụng cụ chứa nước sạch trong nhà. Hệ thống cộng tác viên của chúng ta đã làm rất tốt, vì thế số ca mắc đã giảm. Sốt xuất huyết là bệnh có ca mắc lớn, tuy nhiên điều trị tốt nên số ca tử vong rất thấp.

"Chương trình mục tiêu đã kết thúc vào năm 2020. Theo Luật Ngân sách, nhà nước yêu cầu các địa phương bố trí ngân sách phòng, chống sốt xuất huyết nhưng khi không có chương trình cụ thể, chưa có vũ khí là vaccine thì vấn đề tuyên truyền, chỉ đạo cũng giảm bớt. Chính vì thế trong những năm gần đây, sốt xuất huyết gần như quay trở lại. Ví dụ, ở Hà Nội năm ngoái có hơn 40.000 ca mắc, chưa bao giờ Hà Nội có ca mắc lớn như thế"- TS.BS. Hoàng Minh Đức cho biết.

Vaccine sốt xuất huyết có hiệu quả trên 80%

Hiện nay, gần như các lứa tuổi đều ghi nhận ca mắc sốt xuất huyết. Tại các cơ sở y tế ghi nhận cả những ca trẻ sơ sinh vừa lọt lòng mẹ đã có triệu chứng sốt xuất huyết do người mẹ bị nhiễm sốt xuất huyết trong lúc mang thai, trong lúc đang sinh.

Theo PGS.TS.BS. Nguyễn Thanh Hùng, Giám đốc Bệnh viện Nhi đồng 1 (TPHCM), hàng năm, riêng tại đây tiếp nhận 10.000-15.000 bệnh nhân sốt xuất huyết đến khám (khoảng 10-20% bệnh nhân nặng hoặc là có đe dọa chuyển nặng phải nhập viện). Đây là gánh nặng đối với toàn bộ hệ thống y tế, từ trung ương cho đến địa phương.

Ảnh minh họa

"Có những năm chúng tôi đi xuống các tỉnh miền Tây chống dịch sốt xuất huyết, bệnh viện không có đủ chỗ cho bệnh nhân nằm và phải thành lập những Khoa điều trị tạm thời - trưng dụng tất cả căng tin của bệnh viện để làm khu vực điều trị. Đến mùa dịch là bệnh nặng, đã bệnh nặng là sẽ có tử vong. Có những đêm trực, chúng tôi ký chứng tử 2 - 3 cháu bệnh nhân tử vong vì sốt xuất huyết, đặc biệt có gia đình trong một mùa dịch mất đi luôn cả hai đứa con. Đây là niềm đau, không thể tưởng tượng được" - PGS.TS.BS. Nguyễn Thanh Hùng chia sẻ. 

Cũng theo PGS.TS.BS Nguyễn Thanh Hùng, muốn giảm tỉ lệ tử vong do sốt xuất huyết thì phải giảm số ca mắc. Để giảm số ca mắc thì phải phòng bệnh và vaccine chính là công cụ hiệu quả nhất.

Theo các chuyên gia y tế, vaccine sốt xuất huyết vốn được xem như một trong những bài toán hóc búa mà nhân loại đã miệt mài đi tìm lời giải suốt gần 100 năm nay. Vào tháng 5/2024 vừa qua, vaccine phòng sốt xuất huyết của Takeda đã được Cục Quản lý Dược, Bộ Y tế cấp phép lưu hành tại Việt Nam. Đây là vaccine sốt xuất huyết đầu tiên được cấp phép tại Việt Nam và đã được bắt đầu triển khai tiêm chủng từ cuối tháng 9 cho người dân tại các đơn vị tiêm chủng công lập và tư nhân trên toàn quốc. Hiện vaccine này đang được đưa vào chương trình tiêm dịch vụ, người dân tự trả tiền.

"Hiện nay, vaccine này đã được triển khai ở rất nhiều nước trên thế giới, trong đó hàng triệu liều được triển khai ở Brazil, Argentina, Indonesia và Việt Nam. Đến lúc này, chưa có trường hợp nào có phản ứng nặng hoặc trầm trọng được ghi nhận, tác dụng bảo vệ nhiễm virus Dengue đến 80,2% và chống nhập viện là 90,4%. Điều đó chứng tỏ vaccine hiện nay an toàn và có hiệu quả cho người sử dụng" – TS.BS Vũ Sinh Nam cho biết.

TS.BS Vũ Sinh Nam cũng cho rằng, việc mở rộng triển khai tiêm vaccine một cách bài bản là vô cùng quan trọng. Bên cạnh đó, ngành y tế cũng sẽ phải giám sát chặt chẽ về hiệu quả, độ an toàn của vaccine khi triển khai làm sao cho người dân tiếp cận được với vaccine một cách dễ dàng nhất.

Tuy nhiên ông Nam cũng nhấn mạnh, nếu chỉ sử dụng vaccine không thì khó có thể toàn diện được. Vẫn còn muỗi, vẫn còn loăng quăng, bọ gậy thì vẫn còn sốt xuất huyết. Do vậy, các địa phương, y tế cơ sở cũng như người dân tuyệt đối không được lơ là, cần chủ động, sát sao với những biện pháp phòng bệnh mà ngành y tế đã phổ biến và áp dụng.