Bạo lực băng đảng ở Haiti đe dọa sự an toàn của phụ nữ

Nhân viên y tế ở tuyến đầu

Viện Hộ sinh Quốc gia ở Thủ đô Port-au-Prince (Haiti) thường đào tạo khoảng 80 nữ hộ sinh mỗi năm. Những người này sẽ giúp hàng nghìn phụ nữ mang thai sinh con an toàn. Tuy nhiên, khi các băng nhóm có vũ trang xông vào cướp phá Viện nghiên cứu ở Port-au-Prince vào cuối tháng 2/2024, sinh viên và nhân viên đã bỏ chạy. Nhiều người không chắc chắn liệu khi nào họ có thể quay trở lại để làm việc.

Cuộc chiến băng đảng ở Haiti ngày càng "nóng" trong những tuần gần đây khi các băng nhóm trang bị vũ khí hạng nặng tiến hành hàng loạt vụ tấn công. Báo cáo của Liên hợp quốc ghi nhận hơn 4.400 vụ giết người vào năm 2023 và hơn 1.500 vụ từ đầu năm đến nay. 

Báo cáo mô tả tình trạng bạo lực tràn lan. Phụ nữ bị ép buộc quan hệ tình dục, bị bóc lột tình dục. Các thành viên băng đảng hãm hiếp con tin sau khi nạn nhân phải chứng kiến chồng họ bị giết ngay trước mặt họ.

Với sự gia tăng đáng báo động về bạo lực băng đảng, các cơ sở y tế của nước này gần như bị tấn công liên tục, bị cướp thiết bị, thuốc men, thậm chí cả xe cứu thương. Hầu hết các cơ sở y tế đã buộc phải ngừng hoạt động và nhân viên phải di dời. Do đó, việc chăm sóc sức khỏe, dịch vụ xã hội và hỗ trợ tâm lý trở nên khan hiếm đối với hầu hết người dân ở Thủ đô Port-au-Prince.

Cô Marie Suze Albert, cố vấn hộ sinh quốc gia của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) tại Haiti, giải thích: "Một số cơ sở vẫn mở cửa nhưng chưa hoạt động đầy đủ. Không phải tất cả nhân viên đều có thể đi làm. Đôi khi các nữ hộ sinh phải ở lại 3 ngày để chăm sóc bệnh nhân mà không thể trở về nhà".

Các dịch vụ y tế tại Haiti hiện nay cực kỳ hạn chế. Cứ 5 người dân Haiti thì có 2 người cần được hỗ trợ khẩn cấp. UNFPA ước tính, nếu bạo lực tiếp diễn, khoảng 3.000 phụ nữ mang thai ở Port-au-Prince sẽ không được hỗ trợ thiết yếu, trong đó khoảng 500 người có thể gặp biến chứng và cần được chăm sóc sản khoa khẩn cấp, bao gồm cả sinh mổ.

Cơ sở y tế công cộng lớn nhất Thủ đô, Bệnh viện Đại học Quốc gia, đã đóng cửa cùng với 12 trong số 15 cơ sở y tế được UNFPA hỗ trợ. Các bệnh viện còn lại đang trong tình trạng quá tải. 

Các nhóm vũ trang kiểm soát các tuyến đường chính đang làm gián đoạn các lộ trình cung cấp các nhu yếu phẩm như thực phẩm, nước uống, thuốc men và nguồn cung cấp máu. Nơi trú ẩn an toàn ngày càng khó tìm đối với hàng triệu người dân nước này.

Để tiếp cận những người cần nhất, UNFPA và các đối tác đã triển khai 2 đội y tế lưu động trên 5 địa điểm tị nạn ở Port-au-Prince. 

Tiến sĩ Batch Jean Jumeau, Chủ tịch Hiệp hội Sản phụ khoa Haiti, chia sẻ: "Với tư cách là một nhân viên y tế, tôi cố gắng giúp đỡ tốt nhất có thể, cung cấp sự chăm sóc y tế cần thiết và hỗ trợ tâm lý cho các gia đình phải di dời. Những khó khăn đang góp phần gây ra các biến chứng. Một số phụ nữ phải sinh mổ trước ngày dự sinh vì căng thẳng và huyết áp cao do bất an và phải di chuyển nhiều lần".

Các đơn vị y tế lưu động tiếp đón 150-170 người, chủ yếu là phụ nữ, mỗi ngày. Họ cũng đang cung cấp thực phẩm, bộ dụng cụ vệ sinh, hỗ trợ tâm lý và nơi trú ẩn khẩn cấp cho các trường hợp bị hãm hiếp, những người sống sót sau bạo lực trên cơ sở giới. Trong trường hợp cần thiết, các đơn vị có thể chuyển bệnh nhân đến các trung tâm y tế cộng đồng hoạt động 24 giờ do UNFPA hỗ trợ.

"Haiti phải trỗi dậy từ đống tro tàn"

Khi hệ thống y tế và bảo vệ ở Haiti sụp đổ, bạo lực tình dục trở nên tràn lan. Các ước tính của Liên hợp quốc cho thấy, bạo lực tình dục tại quốc gia vùng Caribe này đã tăng 50% từ năm 2022 đến năm 2023. 

Tiến sĩ Jean Jumeau cho biết: "Kể từ khi các cuộc tấn công của băng đảng gia tăng, một số phụ nữ phải đi vào con đường mại dâm, các cô gái trẻ liên tục bị quấy rối, cưỡng hiếp. Hơn hết, họ bị kỳ thị, lăng mạ trên đường phố. Chúng tôi nhận thấy tỷ lệ mang thai sớm cao, đặc biệt là ở một số trại tị nạn".

Để hỗ trợ những người sống sót và những người gặp rủi ro, UNFPA và các đối tác đang điều hành một đường dây nóng cung cấp thông tin và tư vấn. Yolette Jeanty, Giám đốc tổ chức phi chính phủ vì quyền phụ nữ địa phương Kay Fanm, người điều hành đường dây nóng với UNFPA, cho biết: "Phụ nữ và trẻ em gái gặp khó khăn về tâm lý sẽ gọi điện. Chúng tôi lắng nghe và xác định các trung tâm đang mở cửa. Các nhà tâm lý học cũng cung cấp liệu pháp điều trị từ xa".

UNFPA và các đối tác đã phân phát bộ dụng cụ vệ sinh và chăm sóc sức khỏe cho phụ nữ và trẻ em gái phải di dời tại 5 địa điểm ở Port-au-Prince. Vật tư y tế, bao gồm cả bộ dụng cụ hỗ trợ sau khi bị cưỡng hiếp, cũng đã được gửi đến các địa điểm sơ tán và Bệnh viện Đại học La Paix, một trong số ít bệnh viện vẫn hoạt động ở Thủ đô Port-au-Prince.

Nadège Daudier, Giám đốc bệnh viện phụ sản Port-au-Prince, đã bị các băng nhóm vũ trang tấn công và cướp trang thiết bị vào đầu tháng 3 vừa qua, nói: "Chúng tôi không biết điều gì sẽ xảy ra. Mọi người đều tản mác…

Làm sao chúng ta có thể tìm lại được sợi dây đã gắn kết chúng ta lại với nhau? Mặc dù vậy, chúng ta phải tiếp tục vì gia đình và những người thân yêu. Haiti phải trỗi dậy từ đống tro tàn".