Carolyn Bertozzi là người phụ nữ thứ 8 giành được giải Nobel hóa học

Giải Nobel Hóa học 2022 được trao cho 3 nhà khoa học với nghiên cứu về phát triển hóa học click và hóa học sinh - trực giao.

Các nhà khoa học Carolyn Bertozzi (55 tuổi, người Mỹ), Morten Meldal (68 tuổi, người Đan Mạch) và Barry Sharpless (81 tuổi, người Mỹ) đã được trao giải Nobel Hóa học năm 2022 vì đóng góp cho quá trình nghiên cứu phát triển của phản ứng click và phản ứng hóa học sinh - trực giao.

Giải thưởng do Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển ở Stockholm công bố chiều hôm nay - thứ Tư (5/10) trị giá 10 triệu Krona Thụy Điển (915.072 USD) và sẽ được chia đều cho những người chiến thắng. Ủy ban Nobel cho biết giải thưởng được trao "vì sự phát triển của hóa học click và hóa học sinh - trực giao".

Giáo sư Olof Ramström, thành viên của Ủy ban Nobel Hóa học, mô tả giải thưởng này là "một giải thưởng tuyệt vời cho một khám phá tuyệt vời". Carolyn Bertozzi, giáo sư Đại học Stanford, Morten Meldal, giáo sư Đại học Copenhagen và Barry Sharpless làm việc tại Viện Nghiên cứu Scripps đã khám phá ra các phản ứng cho phép các phân tử liên kết với nhau để tạo các hợp chất mới và cung cấp cái nhìn sâu sắc về sinh học tế bào.

Meldal, nhà khoa học người Đan Mạch, mô tả hóa học click là một cách để xây dựng các cấu trúc phức tạp và liên kết chúng như những mảnh ghép đồ chơi Lego.

Lĩnh vực hóa học click và hóa học sinh - trực giao đã được khai thác để cải thiện những dược phẩm ung thư hiện đang được thử nghiệm trong các thử nghiệm lâm sàng, cùng với một loạt các ứng dụng trong y tế, nông nghiệp và công nghiệp.

Công nghệ này được sử dụng trên toàn cầu để tìm hiểu thêm về tế bào và theo dõi các quá trình sinh học. Nó cũng cho phép sự kết hợp các phân tử ổn định trong phòng thí nghiệm mà không tạo ra các sản phẩm phụ không mong muốn như những phương pháp cũ.

Giải thưởng Nobel lần này đưa Sharpless vào danh sách các nhân vật 2 lần nhận giải Nobel. Đây là lần thứ 2 ông nhận giải Nobel Hóa học, lần đầu tiên là năm 2001 cho công trình nghiên cứu "chất xúc tác chiral trong phản ứng oxy hoá".

4 nhà khoa học khác giành được 2 giải Nobel là John Bardeen (giải Nobel Vật lý năm 1956 và năm 1972), Marie Curie (giải Nobel Vật lý năm 1903 và giải Nobel Hóa học vào năm 1911), Linus Pauling (giải Nobel Hóa học năm 1954 và giải Nobel Hòa bình năm 1962) và Fred Sanger (giải Nobel Hóa học năm 1958 và năm 1980).

Tiến sĩ Phillip Broadwith, từ tạp chí Chemistry World của Hiệp hội Hóa học Hoàng gia, cho biết Sharpless đã đặt ra thuật ngữ "hóa học click" để mô tả các phản ứng nhanh, năng suất cao và sạch - điều đồng nghĩa với việc chúng không tạo ra nhiều sản phẩm phụ không mong muốn. Một trong những phản ứng click đầu tiên, sự xúc tác azide-alkyne của đồng, đã được Sharpless và Meldal phát hiện một cách độc lập và dần phát triển thành một nhánh hóa học tổng hợp của riêng mình.

Trong khi đó, Bertozzi đã dựa vào hóa học click để phát triển các phản ứng sinh - trực giao hoạt động an toàn bên trong sinh vật sống mà không làm gián đoạn quá trình sinh hóa của chúng. Bước đột phá này cho phép các nhà khoa học theo dõi sự chuyển động của các phân tử sinh học trong tế bào và do đó, phân tách các hoạt động phức tạp của sự sống.

Bertozzi là người phụ nữ thứ 8 giành được giải Nobel hóa học trong lịch sử. Năm 2020, Giáo sư Emmanuelle Charpentier, Giám đốc Khoa nghiên cứu tác nhân gây bệnh tại Viện Max Planck ở Berlin (Đức) và Giáo sư Jennifer Doudna, một nhà hóa sinh tại Đại học California (Mỹ) trở thành hai phụ nữ đầu tiên chia sẻ giải thưởng hóa học cho công trình nghiên cứu "kéo phân tử", góp phần phát triển phương pháp chỉnh sửa bộ gene. Năm phụ nữ còn lại từng nhận giải Nobel Hóa học là Marie Curie (1911), Irène Joliot-Curie (1935), Dorothy Hodgkin (1964), Ada Yonath (2009) và Frances Arnold (2018).

Trước đó, hôm thứ Hai vừa qua, nhà di truyền học người Thụy Điển Svante Pääbo đã giành giải Nobel Y sinh cho công trình tiên phong của ông về ADN cổ xưa, đặc biệt là giải mã gene của người Neanderthal, một họ hàng đã tuyệt chủng của người hiện đại.

Giải Nobel Vật lý đã được trao vào thứ Ba cho 3 nhà khoa học Alain Aspect (Pháp), John F. Clauser (Mỹ) và Anton Zeilinger (Áo) với nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực lượng tử, được ứng dụng trong máy tính, liên lạc mã hóa.

Các giải thưởng sẽ được tiếp tục công bố với Nobel Văn học vào thứ Năm, Nobel Hòa bình vào thứ Sáu và Nobel Kinh tế vào thứ Hai tuần tới.

Các giải Nobel về thành tựu khoa học, văn học và hòa bình được trao theo mong muốn của nhà phát minh thuốc nổ và doanh nhân người Thụy Điển Alfred Nobel (1833 - 1896) từ năm 1901. Giải Nobel Kinh tế học được bổ sung sau đó.

Giải Nobel được trao hàng năm với một vài lần bị gián đoạn, chủ yếu là vì các cuộc chiến tranh thế giới, nhưng không bị gián đoạn bởi đại dịch COVID-19 mặc dù phần lớn các cuộc thi và sự kiện bị tạm dừng hoặc tạm thời chuyển sang hình thức trực tuyến.