Câu đố tiếng Việt: Tại sao gọi người vợ hung dữ là "Sư tử Hà Đông"?

Khi nhắc về một phụ nữ hung dữ, hay "nổi cơn tam bành", khi ghen tuông thì lồng lên, làm ầm ĩ, người ta thường ví với hình tượng "Sư tử Hà Đông". Nhất là các ông chồng, có khi còn dùng làm câu... cửa miệng: “Vợ tôi dữ như sư tử Hà Đông”. 

Nhiều người liên tưởng địa danh Hà Đông trong câu nói này với Làng lụa Vạn Phúc (hay còn được gọi là làng lụa Hà Đông) nằm tại phường Vạn Phúc, quận Hà Đông, cách trung tâm Hà Nội hơn 10 km. Nhưng có đúng như vậy không?

Thật ra, Hà Đông ở đây là một địa danh thuộc tỉnh Sơn Tây, Trung Quốc (không phải Hà Đông của Việt Nam). 

“Từ điển Thành ngữ điển cố Trung Quốc” (Lê Huy Tiêu dịch, NXB Khoa học Xã hội, 1993) giải thích: “Sư tử Hà Đông” bắt nguồn từ một chuyện tích đời Tống bên Trung Quốc.

Theo đó, vùng đất Vĩnh Gia có chàng Trần Tháo, hiệu là Long Khâu, thích hát xướng. Lúc nhỏ, Trần Tháo thích chơi trò đấu kiếm, lớn lên thường lân la tìm gặp các khách giang hồ học võ nghệ. Khi bước sang tuổi trung niên, chàng bỗng thay đổi tính nết, chán cuộc sống giang hồ và muốn bước vào chốn văn chương, chữ nghĩa. Thế nhưng, do tài non trí đoản nên chẳng đâu vào đâu, quá nửa đời người mà chàng vẫn công chưa thành, danh chưa toại.

Trần Tháo nản chí, quay về sống ẩn dật rồi lấy vợ, sớm hôm vui thú ruộng vườn. Thế nhưng, các huynh đệ, chiến hữu cũ vẫn thường xuyên lui tới cùng giải khuây bên chén rượu cuộc trà. Dần dà, các cuộc vui như thế có sự xuất hiện của các ca nương xinh tươi, hát hay, múa đẹp. Trần Tháo và bạn bè khó tránh khỏi việc liếc mắt đưa tình với các cô nương đương thì xuân sắc.

Thấy vậy, vợ Trần Tháo là Liễu Thị rất ấm ức, cơn ghen nổi lên. Liễu thầm nghĩ: “Biết đâu trong số những cô vũ nữ cầm ca xinh đẹp, tài ba kia, lại chẳng có kẻ tà tâm, muốn chiếm đoạt chồng mình?!”. Lần nọ, Liễu Thị đứng phắt dậy cầm gậy vụt lấy vụt để vào tường, vừa vụt vừa kêu la, quát tháo ầm ĩ. Thực khách kẻ thì ngại ngùng, kẻ thì e sợ điều tiếng nên ba chân bốn cẳng chạy tháo thân.

Trần Tháo biết vậy là bất nhã lắm, nhưng vốn sợ vợ nên chỉ biết đứng im một chỗ, vẻ mặt đầy sợ hãi trước cặp mắt hung dữ và khuôn mặt đỏ phừng đang trong cơn “bốc lửa tam bành” của vợ.

Nghe tin, Tô Đông Pha làm bài thơ đùa: “Long Khâu cư sĩ diệc khả liên/Đàm không, thuyết hữu, dạ bất miên/Hốt văn Hà Đông sư tử hống/Trụ trượng lạc thủ, tâm mang nhiên” (dịch nghĩa: Cư sĩ Long Khâu thật đáng thương/Đêm chẳng ngủ, nói có, nói không/Bỗng nghe sư tử Hà Đông rống/Gậy chống rời tay, lòng hoang mang).

Hà Đông xuất xứ từ câu thơ của Đỗ Phủ “Hà Đông nữ nhi thân tính Liễu” (Cô gái Hà Đông người họ Liễu). Liễu Thị - vợ Trần Tháo - cũng quê ở Hà Đông. “Sư tử hống” là chữ của nhà Phật, ví giọng thuyết pháp sang sảng của Đức Phật như tiếng rống của sư tử khiến các loài thú khác phải im lặng. 

Đời sau dùng “Hà Đông sư tử hống” (sư tử Hà Đông gào rống), tiếng Việt có thành ngữ “Sư tử Hà Đông”, để chỉ người vợ hay ghen, đanh đá, hung dữ là vậy.