Câu hỏi phía sau bản án tử hình “lơ lửng” hơn 10 năm

Câu chuyện của tử tù Hồ Duy Hải gây băn khoăn cho nhiều người trong suốt hơn 10 năm qua. 

Câu hỏi lớn nhất tại sao một vụ án hình sự có hậu quả nghiêm trọng, dẫn đến cái chết của 2 người, tuy nhiên có thể khẳng định trên phương diện tội phạm học là một vụ án không quá phức tạp lại có thể kéo dài tới hơn 10 năm?

2 nạn nhân chỉ là những người bình thường, quan hệ không quá phức tạp, vụ việc không liên quan đến tài sản lớn... thậm chí ngay là bị cáo cũng là một người bình thường, trẻ tuổi. Tất cả những yếu tố trên cho thấy việc làm rõ động cơ mục đích phạm tội là không quá khó khăn như những vụ án phức tạp khác.

Nhưng vụ án này vẫn kéo dài đến hơn 10 năm, thậm chí ngay cả khi bản án đã có hiệu lực pháp luật, bị cáo bị kết án tử hình nhưng hình phạt vẫn không thể thi hành và đến nay lại phải mở một phiên tòa giám đốc thẩm.

Hơn 10 năm - đó là một khoảng thời gian khủng khiếp đối với bị cáo Hồ Duy Hải.

Với những vụ án hình sự nghiêm trọng khác, nhất là với tội giết người, cơ quan điều tra đều nhanh chóng làm rõ nội dung vụ án, củng cố hồ sơ và đưa bị cáo ra xét xử kịp thời. Cho dù đó là những vụ án đặc biệt nghiêm trọng làm chết nhiều người, trước những chứng cứ vững chắc, nội dung vụ án được làm sáng tỏ, các kết luận hợp tình hợp lý và đúng pháp luật, các bị cáo đều phải thừa nhận toàn bộ hành vi phạm tội. Họ cũng chấp nhận những hình phạt mà Hội đồng xét xử đưa ra.

Điều đó cũng đồng nghĩa, bản thân bị cáo cũng tâm phục khẩu phục chấp hành hình phạt cho dù là hình phạt cao nhất. Gia đình người bị hại cũng có thể khép lại nỗi đau mất mát và dư luận xã hội cũng cảm thấy yên lòng.

Nhưng hơn 10 năm với vụ án của Hồ Duy Hải đồng nghĩa những người trong cuộc chưa thể nào "yên lòng". Giả sử bị cáo có tội, anh ta vẫn có quyền được áp dụng đúng pháp luật, được xét xử một cách công bằng. Còn trong trường hợp bị oan, điều đó thật là quá khủng khiếp với sức chịu đựng của một con người. Đằng sau Hồ Duy Hải còn là gia đình người thân, nhất là người mẹ ruột hơn 10 năm qua chỉ sống với một hoạt động duy nhất: kêu oan cho con mình.

Bên cạnh đó, gia đình của 2 nạn nhân cũng trăn trở với nỗi đau khôn nguôi với vết thương chưa thể lành miệng và cả sự nghi ngờ đâu là thủ phạm thực sự của vụ án.

Công lý khi được thực thi sẽ là liều thuốc tốt nhất để khép lại những đau thương mất mát do hành vi phạm tội gây ra.

Mặc dù đã có 2 phiên tòa được diễn ra nhưng tại 2 phiên tòa đó, rất nhiều vấn đề có ý nghĩa quan trọng, nếu không nói là quyết định đến vụ án, chưa được xem xét một cách đầy đủ trong quá trình tố tụng trước đó: Nhân chứng duy nhất được cơ quan tiến hành tố tụng triệu tập và lấy lời khai đã khẳng định quan điểm của mình hoàn toàn khác với lời khai trong hồ sơ, những vật chứng quan trọng như hung khí gây án (dao và thớt) đã không được thu thập đúng thủ tục, trình tự pháp luật, thậm chí có dấu hiệu cho thấy cơ quan điều tra đã "bỏ quên" những vật chứng này và thay vào đó bằng vật chứng... mua ngoài chợ, những dấu vân tay không được giám định đầy đủ, hồ sơ về việc cơ quan tiến hành tố tụng làm việc với những nghi phạm khác đã không được đưa vào hồ sơ... 

Trước đó, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga (sau này là Chủ nhiệm Ủy ban) đã trực tiếp nghiên cứu hồ sơ vụ án Hồ Duy Hải và bà Nga cũng đã có bản kiến nghị khẳng định vụ án có đầy đủ 4 cơ sở để kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, dù pháp luật quy định chỉ cần 1 trong 4 cơ sở đó cũng là đủ để cơ quan có thẩm quyền ra quyết định.

Trong khoa học pháp lý, có một khái niệm đó là niềm tin nội tâm. Theo đó, những người tiến hành tố tụng có thể căn cứ vào niềm tin của bản thân mình và tiến hành những hoạt động nhằm chứng minh niềm tin đó. Liên quan đến vụ án Hồ Duy Hải, nhiều người tham gia tố tụng đã khẳng định niềm tin nội tâm của họ cho rằng Hải là thủ phạm của vụ án.

Tuy nhiên, cũng liên quan đến quá trình tố tụng hình sự, nguyên tắc suy đoán vô tội từ lâu đã được cụ thể hóa trong các đạo luật và được quy định trong các bản Hiến pháp qua các thời kỳ. Theo nguyên tắc này, mọi công dân chỉ bị coi là có tội khi có bản án có hiệu lực pháp luật của tòa án có thẩm quyền tuyên là có tội và việc truy tố xét xử phải được thực hiện đúng trình tự thủ tục mà pháp luật quy định.

Công lý chỉ được tôn vinh khi nó được thực hiện một cách đúng pháp luật.