“Già trước khi giàu”
Dù đã đến tuổi “thất thập cổ lai hi”, cụ ông Qin Taixiao và vợ - bà Sun Sherong vẫn phải sống trong cảnh vừa cô đơn lại vừa vất vả tại một ngôi làng hẻo lánh, gần như bị bỏ hoang, cách Bắc Kinh (Trung Quốc) khoảng 240 km.
Để tiết kiệm giữa mùa đông lạnh lẽo ở miền Bắc Trung Quốc, mỗi ngày, cụ già 68 tuổi phải dậy từ sớm, vào rừng kiếm 50 kg củi mang về nhà. Vào buổi chiều, ông lại phải đi kiếm củi lần nữa vì đốt củi để sưởi ấm rẻ hơn đốt than.
Vất vả với chuyện kiếm củi, ông Qin còn phải điều trị bệnh phổi mãn tính và ung thư trực tràng.“Tôi biết nói gì đây? Chúng tôi cố gắng cho qua ngày đoạn tháng. Làm gì có cách nào khác”, ông chia sẻ với CNN.
Trong vài thập niên trở lại đây, hàng trăm triệu người di cư tới các thành phố lớn để lại những ngôi làng gần như bỏ hoang và những người già không ai chăm sóc. Nỗi khổ của ông Qin tương tự với số phận của hàng triệu gia đình khác. Cả năm ông bà chỉ mong chờ dịp nghỉ Tết âm lịch để được gặp 3 người con đã rời làng nhiều năm trước theo làn sóng di cư khổng lồ này.
Theo dự đoán của Ủy ban Lao động Quốc gia, dân số của Trung Quốc đang già đi rất nhanh. Đến năm 2050, sẽ có hơn 34% người dân Trung Quốc sẽ ngoài 60 tuổi, tương đương với 500 triệu dân, gấp đôi con số hiện tại.
Theo các chuyên gia, tình trạng người gia tăng khiến cho các quỹ phúc lợi xã hội không những sẽ ngày càng ít người đóng góp mà còn phải chia sẻ cho nhiều người hơn. Các chuyên gia cũng cảnh báo Trung Quốc có nguy cơ “già trước khi giàu” bởi dân số già sẽ cản trở tăng trưởng kinh tế.
Theo Bộ Nguồn nhân lực và An sinh xã hội Trung Quốc, năm 1993, cứ mỗi 5 người ở tuổi lao động đóng bảo hiểm xã hội thì có một người thụ hưởng bảo hiểm. Tuy nhiên, đến năm 2050, tỷ lệ này sẽ chỉ còn 1,3:1. Không chỉ chính phủ sẽ khó khăn trong việc chăm sóc cho người già mà các nghiên cứu cũng cho thấy người lao động cũng không tiết kiệm đủ để nghỉ hưu.
Theo Bộ Tài chính nước này, đến cuối năm 2017, người lao động Trung Quốc đã tích lũy tổng cộng 1.000 tỷ USD tiền tiết kiệm. Chia trung bình số tiền đó cho những người ngoài 60 tuổi thì mỗi người sẽ có 4.000 USD, chắc hẳn là không đủ, đặc biệt là với một quốc gia sắp có hàng trăm triệu người về hưu.
Các quan chức Trung Quốc ước tính đến năm 2050, hơn 26% GDP nước này sẽ được chi để chăm sóc người già, so với 7% hiện nay.
Hệ lụy của chính sách một con
Dân số già hóa nhanh phần lớn là do hậu quả của chính sách một con tại đất nước này kéo dài mấy chục năm qua. Tỷ lệ sinh giảm mạnh khi chính sách này có hiệu lực từ năm 1980. Điều này khiến những người trẻ sẽ chăm sóc cha mẹ một mình mà không có anh em ruột để chia sẻ gánh nặng đó.
Năm 2016, chính sách này được nới lỏng, cho phép mỗi vợ chồng có 2 con nhưng chưa có sự bùng nổ về tỷ lệ sinh. Trong một bài xã luận năm 2017 trên Hoàn cầu Thời báo, sinh viên Wang Yihan (thành phố Tây An) nói chính sách một con đã tạo áp lực lớn lên những người con một trong việc chăm sóc cha mẹ già bởi họ đã hy sinh để nuôi dạy con cái.
“'Là con một thì phải như thế nào?” là một câu hỏi thường gặp trên mạng. Câu trả lời phổ biến là “Không dám chết, không được lấy vợ chồng xa, phải kiếm nhiều tiền vì họ chỉ có mình ta”, Wang nói.
Nhiều thanh niên rời bỏ làng quê nhiều thập niên trước như con cái của ông Qin và bà Sun, đã kiếm được kha khá. Tuy nhiên, nhiều người con khác lo sợ họ chưa kiếm đủ tiền để chăm sóc cha mẹ. Trừ khi có giải pháp nào đó, sẽ có nhiều người cao tuổi phải tự nuôi lấy mình. Ông Qin và bà Sun sống nhờ khoản thu nhập 1.500 USD mỗi năm từ việc trồng và bán ngô.
“Con cái khó mà giúp được chúng tôi. Chúng vốn đã không kiếm được nhiều tiền và chúng tôi không muốn trở thành gánh nặng”, bà Sun nói, một vài tuần trước khi những người con về quê ăn Tết.
Song, đến một ngày, việc mang vác hàng chục ký củi sẽ trở thành quá sức. Bệnh ung thư của ông Qin có thể tệ đi. Bà Sun thì có thể trượt ngã. Khi ngày đó đến, họ sẽ phải nhờ cậy con cái cũng như nhiều người cao tuổi khác ở Trung Quốc. Liệu xã hội có thể chăm sóc người già hay không là một câu hỏi lớn đối với tương lai đất nước đông dân nhất thế giới này.