Cuộc chiến chống rửa tiền qua vàng

Từ khâu khai thác...

Theo hãng tin Reuters của Anh, nhà máy tinh luyện vàng Metalor Technologies (Metalor) của Thụy Sĩ, nơi thường xuyên có những giao dịch lên tới hàng tỷ USD đã bị giới chức sờ gáy. Các công tố viên Peru nghi ngờ phía cung ứng nguyên liệu đầu vào cho Metalor là thứ bất hợp pháp, thực chất là rửa tiền cho thế giới ngầm, cho các ông trùm ma túy, trong đó có cả các chính khách trong chính phủ chống lưng. Nhưng lạ thay, Metalor lại không bị điều tra ở Peru. Sau khi lực lượng chức năng thu giữ một hàng hóa trị giá gần 4 triệu USD được chuyển đến cho Metalor, phát hiện ra rằng, Metalor bán nhiều vàng sản phẩm hơn với lượng sản xuất ra. Theo các công tố viên, lượng sản phẩm dư này là do Minerales del Sur (MDS) đứng sau, với mục đích "rửa tiền" qua nguồn kim loại này, bởi phần lớn các mỏ đều được các trùm ma túy tài trợ, kể cả các mỏ nằm trong khu rừng nhiệt đới Amazon.

Theo Reuters, khi "cơn khát" vàng trên thế giới tăng cao, nó tác động trực tiếp đến sản xuất, gia công và tinh luyện. Các mỏ khai thác từ lâu đã bị buộc tội tước đoạt đất đai của người dân bản địa, gây ô nhiễm môi trường và phát sinh tội ác. Giá vàng ngày càng cao khiến "cơn khát" này càng tăng. Theo ước tính, tuy khai thác thủ công với quy mô nhỏ nhưng mỗi năm thế giới cho ra lò khoảng 500 tấn, trị giá 25 tỷ USD theo thời giá hiện tại, chiếm khoảng 15% thị phần tổng lượng vàng được khai thác. Metalor là một trong ít nhất 5 nhà máy tinh luyện vàng, với 2 nhà máy ở Mỹ chuyên thu mua vàng cám từ Colombia và Peru, nơi sản xuất hầu hết cocaine trên thế giới, các băng đảng ma túy đã dùng tiền thu được đầu tư cho sản xuất vàng. Một nhà máy khác còn lại ở Mỹ đã bị đóng cửa gần đây sau khi nhân viên của công ty này đi tù vì buôn vàng bất hợp pháp.

Một trong những nơi cung ứng nguyên liệu cho Metalor là La Rinconada, tọa lạc dưới chân núi phủ băng La Bella Durmiente, được mệnh danh là "Người đẹp ngủ trong rừng". Mặc dù đây là nơi định cư cổ xưa nhất của nhân loại nhưng La Rinconada lại không hề yên bình. Năm ngoái, các nhà chức trách đã giải cứu ít nhất 68 nạn nhân buôn người từ các hộp đêm tồi tàn tại khu vực. Tháng 4/2019, 7 thợ khai thác vàng đã được tìm thấy trong một đường hầm dưới lòng đất trong tình trạng đạn xuyên đầu. Ước tính từ năm 2001, Metalor đã xử lý khoảng 106 tấn vàng trị giá 3,5 tỷ USD do MDS cung cấp có nguồn gốc từ khu mỏ này. Năm 2018, Metalor cung ứng vàng cho nhiều khách, trong đó có Tiffany, Samsung Electronics Co. và Apple Inc.,. Vàng được sử dụng để sản xuất các chi tiết đồng hồ, điện thoại di động và các thiết bị điện tử khác. Thậm chí, cả ống hút bằng vàng giá 375 USD cho tới kẹp giấy giá 1.500 USD.

...Đến vàng mang logo giả

Cũng theo Reuters, vàng không chỉ được khai thác lậu mà còn được lưu thông dưới mánh khóe hết sức tinh vi, giả mạo khiến ngành công nghiệp vàng toàn cầu chao đảo, bất an. Các thỏi vàng đội lốt các thương hiệu tinh chế tiếng tăm, sau đó tuồn vào thị trường để "rửa" vàng lậu hoặc phi pháp. Reuters cho hay, các kiểu giả mạo này rất khó phát hiện, khiến chúng trở thành một "nhà tài trợ" lý tưởng cho các đại lý ma túy hoặc khủng bố. Trong 3 năm trở lại đây, có tới 50 triệu USD vàng thỏi đóng nhãn logo của 4 nhà máy tinh chế vàng nổi tiếng của Thụy Sĩ, gồm: Valcambi, PAMP, Argor-Heraeus và Metalor. Các bằng chứng được tìm thấy trong kho của JPMorgan Chase & Co., một trong những ngân hàng lớn đảm nhận việc cung ứng vàng thỏi thế giới.

Theo giám đốc điều hành của 4 hãng tinh chế vàng Thụy Sĩ, có ít nhất 1.000 thỏi vàng kích thước chuẩn 1 kilobar (tương đương 1 kilogam vàng), đã được phát hiện đóng mác giả. Đây chỉ là phần nổi của "tảng băng chìm" về sản lượng ngành công nghiệp vàng, có công suất 2 triệu đến 2,5 triệu thỏi vàng/năm. Điều đáng nói, vàng giả được làm hết sức tinh vi, nên có tới hàng ngàn thỏi giả đã lọt qua khâu kiểm định và đưa vào lưu thông. "Những thỏi vàng giả được chế tạo rất tinh vi, không chỉ 1 hoặc 2 mà có tới hàng ngàn thỏi đang trôi nổi trên thị trường thế giới", CEO Michael Mesaric, ở công ty Valcambi (Thụy Sĩ) cho hay.

Trong ngành công nghiệp vàng, vàng giả nói chung và vàng thỏi nói riêng thường được làm từ vàng trộn với nhiều kim loại rẻ tiền hơn nhưng dễ phát hiện. Vì mục đích rửa tiền và che mắt các cơ quan chức năng, những thỏi vàng mang mác giả nói trên được sản xuất tinh vi hơn. Vàng là thật, có độ thuần cao, chỉ có điều là đóng dấu logo giả. Những thỏi vàng giả đội lốt thương hiệu này là một mánh khóe mới để qua mặt các biện pháp giám sát toàn cầu, nhằm ngăn chặn nạn cung cấp tài chính cho các tổ chức bạo lực, khủng bố, chặn đứng nạn rửa tiền và các hoạt động buôn bán trái phép vàng thỏi trên quy mô toàn cầu.

Giá vàng cao đã thúc đẩy hoạt động khai thác trái phép tăng mạnh kể từ giữa thập niên 2000 nên vàng giả đội lốt thương hiệu được xem là "anh em cùng cha khác mẹ". Nếu không có dấu logo của các nhà tinh chế uy tín, số vàng này buộc phải lưu thông vào thị trường ngầm, giá thấp hơn và dễ bị phát hiện. Với cách làm nói trên, những thỏi vàng được khai thác và tinh chế ở nhiều nơi, phần lớn là bất hợp pháp đã được bơm vào thị trường một cách an toàn. Nguy hiểm ở chỗ chúng tạo ra một kênh tài chính cho giới tội phạm hoặc cho các thể chế đang chịu các lệnh trừng phạt quốc tế.

Giải pháp nào để đối phó?

Để đối phó, nhiều nước đã đưa ra các giả pháp mới. Ví dụ, tại Mỹ và châu Âu đang xây dựng các quy định để buộc các ngân hàng và nhà sản xuất trang sức, điện tử phải có trách nhiệm hơn đối với các nhà cung cấp khoáng sản. Như khai báo để chứng minh vàng mà họ sử dụng phải có nguồn gốc rõ ràng, được khai thác hợp pháp, không dùng lao động trẻ em, không đến từ các quốc gia đang nằm trong xung đột ở Trung Phi...Nói cách khác, không dùng vàng không có xuất xứ rõ ràng về mặt pháp lý và đạo đức.

Giải pháp tiếp theo là cần có công nghệ, kỹ thuật mới để phân tích vàng thật và giả. Hãng Metalor, PAMP và Valcambi của Thụy Sĩ cho biết, trong năm 2020, họ sẽ đưa vào sử dụng mực chống giả hay quét microsurface bề mặt thỏi vàng giống như các tính năng bảo mật trên tiền giấy. Cách làm này hiển thị các tính năng khác khi đưa vào ánh sáng phát quang hoặc thông qua các bộ lọc.