Đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai - Tấm gương người phụ nữ kiên cường, bất khuất

Nhân kỷ niệm 110 năm Ngày sinh đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai (30/9/1910 - 30/9/2020), sáng nay (26/9), tại TP Vinh, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Ban Tuyên giáo TƯ và Tỉnh ủy Nghệ An tổ chức Hội thảo khoa học "Đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai với Cách mạng Việt Nam và quê hương Nghệ An".

Tại Hội thảo, các tham luận của các đồng chí lãnh đạo, chuyên gia, nhà nghiên cứu đã làm nổi bật những cống hiến của đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai với cách mạng Việt Nam và quê hương Nghệ An.

PNVN xin giới thiệu bài tham luận có tiêu đề "Đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai - Tấm gương người phụ nữ kiên cường, bất khuất" tại Hội thảo của đồng chí Hà Thị Nga, Bí thư Đảng đoàn, Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam:

Người nữ chiến sĩ cộng sản Việt Nam đầu tiên

Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất giàu truyền thống yêu nước, ngay từ rất sớm, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai đã thấm nhuần tư tưởng đấu tranh vì độc lập tự do của dân tộc. Từ khi đang ngồi trên ghế nhà trường (trong ngôi trường Tiểu học Pháp - Việt, Trường Cao Xuân Dục), chị đã được giác ngộ cách mạng, tích cực tham gia các phong trào đấu tranh của nữ sinh và ngày càng ý thức về vai trò của phụ nữ và sự cần thiết phải đấu tranh vì bình quyền nam - nữ. Năm 1927, chị gia nhập Hội Việt Nam Cách mạng đồng chí (được thành lập ngày 14/7/1925 với tên gọi ban đầu là Hội Phục Việt, sau đó nhiều lần đổi tên), phụ trách công tác vận động phụ nữ ở Vinh ở khu vực Trường Thi, Bến Thủy. Cũng trong năm này bằng sự nỗ lực của chị, tổ chức phụ nữ đầu tiên tại Nghệ An được bí mật thành lập với tên gọi  "Phụ nữ đoàn". Vừa là người sáng lập vừa là người tích cực tuyên truyền, vận động chị em thuộc nhiều tầng lớp giai cấp tham gia vào tổ chức này, bằng tài năng và lòng nhiệt tình cách mạng của chị và các đồng chí khác, chỉ trong vòng 2 năm (1927 - 1929), trên địa bàn Vinh - Bến Thủy, Phụ nữ đoàn đã phát triển nhanh chóng. Số hội viên bí mật ngày càng tăng, các cơ sở bí mật của hội được xây dựng ở nhiều nơi, chị em phụ nữ tích cực tham gia các phong trào yêu nước diễn ra trên địa bàn thành phố và từng bước khẳng định được vị trí của mình trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc. Trong số này, phải kể đến các gương mặt nữ thanh niên tiêu biểu như Nguyễn Thị Nhuận, Nguyễn Thị Xân, Nguyễn Thị Thiu, Tôn Thị Quế… Số chị em này sau khi được chị Minh Khai giác ngộ lại tiếp tục tuyên truyền vận động chị em khác. Cứ như vậy, lực lượng chị em phụ nữ tham gia cách mạng trong các nhà máy ở Vinh - Bến Thủy ngày càng nhiều, phong trào đấu tranh của nữ công nhân Vinh - Bến Thủy vì thế ngày càng sôi nổi hơn. Tiêu biểu là phong trào đấu tranh đòi yêu sách của công nhân nhà máy tơ do chị Nguyễn Thị Thiu tổ chức buộc chủ nhà máy phải nhượng bộ năm 1928…

Năm 1929, Phụ nữ đoàn đổi tên là "Hội phụ nữ giải phóng" với khoảng 50 hội viên thuộc nhiều tầng lớp khác nhau, sống rải rác trong thành phố và chịu ảnh hưởng sâu sắc tư tưởng cứu nước, giải phóng dân tộc do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc truyền bá.

Khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (2/1930), từ một người yêu nước, Nguyễn Thị Minh Khai chính thức trở thành đảng viên, được phân công phụ trách công tác tuyên truyền, huấn luyện đảng viên ở khu vực Trường Thi, Bến Thủy và những làng lân cận. Chị tiếp tục giữ vai trò tổ chức trong Hội phụ nữ giải phóng (một trong những tổ chức tiền thân của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam), tiếp tục hòa mình vào phong trào đấu tranh của công nhân và của tổ chức Hội.

Tháng 3/1930, được sự tín nhiệm và giới thiệu của Xứ ủy Trung Kỳ, đứng đầu là đồng chí Nguyễn Phong Sắc, chị Nguyễn Thị Minh Khai đã chuyển ra hoạt động tại Bắc Kỳ và sau đó tiếp tục sang hoạt động ở Quảng Châu, Trung Quốc. Vào thời kỳ này, khi tư tưởng của phần lớn người phụ nữ Việt Nam còn đang an phận với nghĩa vụ làm vợ làm mẹ thì Nguyễn Thị Minh Khai đã chấp nhận xa gia đình, xa Tổ quốc để dấn thân vào một cuộc hành trình đầy gian khổ vì mục tiêu lớn lao của đất nước, dân tộc.

Giai đoạn 1930-1931, phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh lên cao. Tại Nghệ An, Hà Tĩnh, đông đảo chị em phụ nữ tham gia tổ chức Hội Phụ đã cùng nhân dân đấu tranh thành lập chính quyền Xô Viết ở trên 300 xã. Thời gian này, mặc dù không trực tiếp chỉ đạo, nhưng từ Trung Quốc xa xôi, chị Minh Khai vẫn luôn quan tâm và dõi theo mọi hoạt động của phong trào Hội phụ nữ giải phóng. Chị thực sự vui mừng trước những thành tích hoạt động hăng hái và tinh thần đấu tranh bất khuất kiên cường của chị em phụ nữ quê nhà trong các cuộc đấu tranh chống áp bức cường quyền để giải phóng dân tộc, giải phóng phụ nữ.

Cuối năm 1934, cùng với các đồng chí Lê Hồng Phong, Hoàng Văn Nọn, chị được cử đi dự Đại hội Quốc tế Cộng sản lần thứ VII tại Liên Xô và là nữ đại biểu trẻ tuổi nhất tham dự Đại hội này. Ngày 16/8/1935, trong phiên họp thứ 40 chị đã thay mặt cho hàng triệu phụ nữ Việt Nam đang bị thực dân phong kiến thống trị, trình bày bản tham luận về Vai trò phụ nữ Đông Dương tham gia đấu tranh cách mạng. Lần đầu tiên trên diễn đàn của Đại hội quốc tế, một phụ nữ phương Đông, một nữ đảng viên ở Việt Nam cất tiếng nói dõng dạc vạch trần chính sách xâm lược của thực dân Pháp đối với Đông Dương, nêu cao tinh thần cách mạng của phụ nữ Đông Dương, phụ nữ Việt Nam. Bài phát biểu ngắn gọn, đanh thép của chị nêu rõ: "… Lần đầu tiên trong lịch sử phong trào giải phóng dân tộc ở nước chúng tôi, lần đầu tiên từ ngày có Đảng cộng sản của nước chúng tôi, một phụ nữ như tôi, nữ đảng viên cộng sản Đông Dương được hân hạnh chẳng những tham gia đại hội quốc tế cộng sản, mà còn từ diễn đàn đại hội, được báo cáo đến các đồng chí Tây Âu, đến công nhân nam nữ toàn thế giới rằng, chúng tôi là những nữ công nhân, nông dân của các nước phương Đông, các nước thuộc địa và nửa thuộc địa, những người khổ cực gấp bội hơn các đồng chí Tây Âu đã bước vào con đường đấu tranh cách mạng…

Đặc biệt là trong thời kỳ cao trào cách mạng ở Đông Dương, phụ nữ đã tham gia đáng kể vào các cuộc đấu tranh cách mạng. Họ tham gia các cuộc biểu tình và đã lãnh đạo một số cuộc ấy, đã diễn thuyết trong các cuộc mít tinh, nhiều lần phụ nữ đã dũng cảm đi hàng đầu trong các cuộc biểu tình và bọn lính phải thoái lui, phải đồng tình…".

Lời phát biểu của chị Minh Khai tại Đại hội cũng chính là sự ghi nhận, là lời biểu dương của Đảng đối với phụ nữ Việt Nam. Những lời ấy đã tiếp thêm sức mạnh cho chị em tiến lên đấu tranh cho sự nghiệp cách mạng vĩ đại, dưới ngọn cờ vinh quang của Đảng.

Người phụ nữ sớm có tư tưởng tiến bộ, tư tưởng về giải phóng phụ nữ vẫn còn nguyên giá trị trong giai đoạn hội nhập hiện nay

Năm 1937, chị Nguyễn Thị Minh Khai được phân công về công tác tại Sài Gòn, giữ chức Bí thư Thành uỷ Sài Gòn - Chợ Lớn. Nhận nhiệm vụ mới trong tình hình khó khăn, nguy hiểm, phải hoạt động bí mật, chị đã vận dụng linh hoạt những lý luận cũng như kinh nghiệm hoạt động thực tiễn được tích lũy thời gian hoạt động ở nước ngoài để lãnh đạo các cuộc đấu tranh của công nhân, phụ nữ. Thời kỳ này, dưới bút danh Nguyễn Thị Kim Anh (hay Kim Anh) chị đã viết sách Vấn đề phụ nữ và nhiều bài đăng trên các báo Dân chúng, Đời nay… để phổ biến các quan điểm tiến bộ về nam nữ bình quyền. Phê bình bài "Đàn bà con gái Nhà Nam" đăng trên báo Dân chúng số ra các ngày 14, 24/9/1938, chị đã viết: "Một dân tộc mà bọn tu mi còn nằm khoanh trong xó bếp chưa biết quan tâm đến tiền đồ quốc gia, xã hội, và phụ nữ đang bị giam hãm nơi gia đình xó bếp… thật là trái ngược với trào lưu và trình độ dân tộc tiến hóa…". Không đồng tình với quan điểm khi cho rằng phụ nữ khi tham gia công tác xã hội, bê trễ việc gia đình là sai lầm và xuyên tạc kết quả của cuộc vận động giải phóng của Đảng "Phụ nữ hồi gia", Minh Khai viết: "Nếu mỗi người lấy việc nuôi con làm trách nhiệm tột bực thì công chuyện phụ nữ giải phóng không biết đến đời nào thực hiện". Chị luôn đau đáu rằng: "Nam nữ xưa kia đã bình đẳng và sau này sẽ bình đẳng, lúc chưa bình đẳng thì phải đấu tranh đòi, đó là bước tiến hóa của lịch sử" và "đàn bà cũng cần phát triển tài năng, đặng đóng vai anh thư trong lịch sử đã qua và sắp tới". Đồng thời, chị cũng kịch liệt phê phán thuyết "hiền thê", "lương mẫu" có tính chất ru ngủ, khuyên chị em yên phận thủ thường như dưới chế độ phong kiến…  Và rất nhiều bài viết thể hiện cái nhìn có tầm thời đại của chị Minh Khai đã góp phần khai sáng nhận thức của xã hội thời đại đó, góp phần động viên phụ nữ tham gia hoạt động xã hội, tham gia cách mạng và thúc đẩy phong trào phụ nữ Việt Nam phát triển thêm một tầm cao mới.

Ngày 30/7/1940, chị bị thực dân Pháp bắt tại Ngã Sáu, Bình Đông, sau khi dự phiên họp của Xứ ủy Nam Kỳ. Biết chị là Bí thư Thành ủy Sài Gòn - Chợ Lớn, thực dân Pháp đã đưa chị Minh Khai về Khám Lớn Sài Gòn tra tấn dã man hòng khai thác thông tin. Mặc những đòn roi kẻ thù trút lên cơ thể tưởng như chết đi sống lại, Nguyễn Thị Minh Khai vẫn nêu cao tinh thần cách mạng. Trong tù, chị tiếp tục vận động chị em phụ nữ đấu tranh, chị đã dùng máu viết thơ, các câu khẩu hiệu lên tường xà lim để nêu cao khí tiết của người chiến sỹ cộng sản.

Không khuất phục được người chiến sĩ cộng sản trẻ tuổi, sáng ngày 26/8/1941, thực dân Pháp đã xử bắn Nguyễn Thị Minh Khai cùng một số đồng chí lãnh tụ trung kiên của Đảng.

Nguyễn Thị Minh Khai ngã xuống khi mới 31 tuổi trong niềm tiếc nuối của Xứ ủy Nam Kỳ và của nhân dân. Trước khi ra pháp trường chị đã nhắn nhủ cùng đồng bào, đồng chí:

Vững chí bền gan ai hỡi ai

Kiên tâm giữ dạ mới anh tài

Thời cuộc đẩy đưa người chiến sĩ

Con đường cách mạng vẫn chông gai.

Cuộc đời, tinh thần chiến đấu kiên cường, không mệt mỏi cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc, cho sự nghiệp giải phóng phụ nữ, tấm gương hy sinh anh dũng của chị Minh Khai và các chiến sỹ cách mạng đã trở thành biểu tượng cao đẹp, là tấm gương sáng ngời để cho các thế hệ phụ nữ Việt Nam học tập và noi theo.

Để bày tỏ lòng biết ơn và với mục đích giáo dục truyền thống cho các thế hệ mai sau, ở vị trí trang trọng trong không gian "Phụ nữ Việt Nam trong lịch sử tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam có hình ảnh các nữ chiến sĩ cách mạng tiền bối cùng nhiều hiện vật gợi nhớ về những phụ nữ "chân yếu tay mềm" được tôi luyện trong thực tế đấu tranh, những phụ nữ sẵn sàng đối mặt với cực hình tra tấn thô bạo, sẵn sàng hy sinh để bảo đảm an toàn cho các tổ chức cách mạng và Đảng. Chiếc mâm gỗ mà chị Nguyễn Thị Minh Khai dùng để in truyền đơn trong phong trào cách mạng 1936 - 1939 là kỷ vật quan trọng, thể hiện sinh động những thời khắc lịch sử chói lọi của dân tộc mà phụ nữ Việt Nam đã trực tiếp hay gián tiếp đóng góp một phần không nhỏ.

Hàng năm, vào các dịp kỷ niệm quan trọng của Đảng, của Hội và ngày giỗ của nữ anh hùng, Hội Liên hiệp phụ nữ các cấp của tỉnh Nghệ An lại hành hương về Nhà lưu niệm đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai tại phường Quang Trung, thành phố Vinh, tưởng nhớ đến người chiến sĩ đã cống hiến cả cuộc đời mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng phụ nữ.

Tên của nữ chiến sĩ cách mạng kiên cường Nguyễn Thị Minh Khai đã được đặt cho một chương trình học bổng do do Hội Liên hiệp Phụ nữ Thành phố Hồ Chí Minh thành lập từ năm 1990. Sau gần 30 năm, nguồn quỹ này đã hỗ trợ học bổng cho hơn 248.600 lượt học sinh, sinh viên hơn 130 tỷ đồng.

Ngày nay, khi đất nước ta đang bước vào kỷ nguyên hội nhập với thế giới, trong công cuộc đổi mới, phụ nữ Việt Nam có cơ hội đóng góp cho sự phát triển chung của xã hội, tạo vị thế cho bản thân thì những nhận định, quan điểm của chị Minh Khai dường như vẫn còn đầy giá trị trong thực tiễn. Chị Nguyễn Thị Minh Khai thật xứng đáng với lời ngợi ca:

"Gương liệt nữ hy sinh vì đất nước

Chói lòng son sống mãi với non sông".