Giải pháp nào để 4.240 chủ hộ kinh doanh bị thu Bảo hiểm xã hội trái luật có lương hưu?

Thu BHXH bắt buộc với hộ kinh doanh cá thể là sai nhưng chưa phát hiện tiêu cực

Theo báo cáo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) hiện hành không quy định chủ hộ kinh doanh cá thể thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Tuy nhiên, từ tháng 1/2003 tới tháng 12/2021, cơ quan BHXH nhiều địa phương đã thu BHXH bắt buộc đối với những trường hợp này. Theo số liệu của BHXH Việt Nam, tại thời điểm tháng 9/2016, đã có 4.240 chủ hộ kinh doanh cá thể tại 54 địa phương đóng BHXH bắt buộc.

Trong phiên trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Lao động Thương binh và Xã hội (LĐTB&XH) Đào Ngọc Dung thừa nhận, việc thu BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh cá thể là sai nhưng chưa phát hiện tiêu cực. Đây là trách nhiệm của BHXH Việt Nam và BHXH các địa phương, vấn đề này sẽ phải xử lý theo quy định của pháp luật.

Phải đặt lợi ích người lao động, chủ hộ kinh doanh lên hàng đầu

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, thời gian qua, phần lớn các địa phương cũng đã xử lý linh hoạt với chủ hộ kinh doanh. Nhiều trường hợp đã đồng ý tiếp tục chuyển sang đóng bảo hiểm tự nguyện. Nhiều trường hợp thì cũng đề nghị thoái thu. Có những trường hợp thì xin tiếp tục cho thực hiện, nếu được chuyển sang bảo hiểm bắt buộc là tốt nhất.

"Đây là nội dung chưa được quy định trong Luật BHXH, do đó cần đánh giá rất cụ thể. Tuy nhiên, về quan điểm cá nhân, tôi cho rằng cần đặt lợi ích của người lao động, của chủ hộ kinh doanh lên hàng đầu", ông Đào Ngọc Dung nói.

Về giải pháp căn cơ, ông Đào Ngọc Dung cho rằng, trong chương trình xây dựng pháp luật đã đề xuất đưa các chủ hộ kinh doanh cá thể vào nhóm đối tượng đóng bảo hiểm bắt buộc khi sửa Luật Bảo hiểm xã hội. Bộ LĐTB&XH cũng sẽ kiến nghị Chính phủ thực hiện các biện pháp cần thiết để bảo đảm quyền lợi cho người lao động, như cộng nối thời gian đóng bảo hiểm nếu như người lao động có nhu cầu.

Với trường hợp không có nhu cầu, có thể chuyển sang bảo hiểm tự nguyện. Trường hợp cả người lao động lẫn cơ quan đều không đồng ý thì cần thoái thu, trả lại quyền lợi cho người lao động, tính lãi ít nhất bằng tăng trưởng của Quỹ Bảo hiểm.

Đề xuất giải quyết quyền lợi như những người đóng BHXH bắt buộc khác

Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thế Mạnh cho biết, cơ quan này vừa đề xuất Quốc hội cho phép giải quyết quyền lợi với chủ hộ kinh doanh đã đóng BHXH bắt buộc. Để họ được hưởng các quyền lợi như những người đã đóng BHXH bắt buộc khác.

Về lâu dài, lãnh đạo BHXH Việt Nam cho biết, đã phối hợp với các bộ ngành thống nhất đưa vào Dự thảo sửa đổi Luật BHXH đang xây dựng, quy định mở rộng diện tham gia BHXH bắt buộc với chủ hộ kinh doanh cá thể. Khi luật được sửa đổi, quyền lợi người lao động tham gia BHXH, trong đó có chủ hộ kinh doanh sẽ được đảm bảo tốt nhất theo nguyên tắc đóng - hưởng. Việc tham gia BHXH bắt buộc với chủ hộ kinh doanh cá thể là nguyện vọng chính đáng, các quy định trước chưa có, nay sửa luật bổ sung thêm.

"Mới đây, tôi đã ký văn bản phê bình lãnh đạo BHXH các địa phương đã thu sai BHXH bắt buộc với chủ hộ kinh doanh từ năm 2003 tới nay. Họ là đều là "quân" của mình, có thể vì chưa hiểu hết, hoặc thuận theo nguyện vọng của chủ hộ kinh doanh dẫn tới thu chưa đúng đối tượng. Thực tế, chủ hộ kinh doanh vừa làm chủ vừa trực tiếp tham gia làm việc như những người lao động mình thuê, chỉ khác họ không có hợp đồng lao động, không thể ký hợp đồng lao động với chính mình được", ông Mạnh nói.

Linh hoạt để đảm bảo quyền lợi người đóng bảo hiểm

Luật sư Đặng Văn Cường (Trưởng Văn phòng luật sư Chính pháp - Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho rằng, hơn 4.000 chủ hộ kinh doanh cá thể bị yêu cầu đóng BHXH bắt buộc không đúng quy định là sự việc nghiêm trọng. Số người đóng bảo hiểm trong trường hợp này chưa phải là quá lớn, sự việc theo cơ quan chức năng nhận định cũng chưa phát hiện tiêu cực. Tuy nhiên đây là sự việc có liên quan đến chính sách bảo hiểm, một trong những chính sách rất quan trọng mà thời gian qua, ngành bảo hiểm cũng như các cơ quan liên quan đang cố gắng tuyên truyền để người dân hiểu và tham gia nhiều hơn. 

Trong trường hợp cụ thể liên quan đến hơn 4.000 chủ hộ kinh doanh cá thể đã đóng bảo hiểm, cần phải được xem xét giải quyết có tình, có lý để đảm bảo quyền lợi cho người lao động, đồng thời xem xét trách nhiệm của cơ quan tổ chức cá nhân có liên quan để xử lý theo quy định pháp luật.

Về nguyên tắc chung thì các trường hợp đóng BHXH bắt buộc trong khi pháp luật không quy định như vậy là trái luật và giao dịch này sẽ bị tuyên vô hiệu. Những sổ bảo hiểm như vậy sẽ bị thu hồi hủy bỏ và phục hồi quyền lợi của người lao động, trả lại số tiền bảo hiểm đã đóng, nếu có thiệt hại thì người có lỗi gây ra thiệt hại phải bồi thường thiệt hại theo quy định pháp luật.

Nhưng trong thực tế, cơ quan chức năng có thể linh hoạt trong cách giải quyết. Với những người đã đóng bảo hiểm mong muốn chuyển sang loại hình bảo hiểm tự nguyện thì có thể chuyển đổi cùng với đó tính toán để đảm bảo quyền lợi cho họ một cách hợp lý. Trường hợp người lao động không đồng ý đóng BHXH tự nguyện thì họ có quyền yêu cầu cơ quan bảo hiểm phải trả lại số tiền đã đóng và bồi thường thiệt hại (nếu có).