Hẩm hiu nghề chài ở làng Đáy

Lênh đênh trên sông nước

Là ngôi làng duy nhất của thành phố hiện vẫn đang ở khu vực ngoài bờ đê sông Lam, nên người dân nơi đây vẫn quen gọi ngôi làng bé nhỏ ấy là làng Đáy. Gọi là làng Đáy, nhưng trên thực tế đây là xóm Hòa Lam, xã Hưng Hòa. Trong câu chuyện bên bờ sông lộng gió, cụ Trần Thị Lan năm nay đã 97 tuổi nhưng rất minh mẫn, nhanh nhẹn kể về mảnh đất quê neo bên dòng Lam giang.

Theo lời kể, cụ vốn là dân bên làng Khánh Hậu, theo chồng về làm dâu ở đây từ những năm 50. Không biết ngôi làng có từ bao giờ, chỉ biết gốc tích dân làng Đáy vốn là dân vạn chài bao đời lênh đênh sông nước nhưng rồi họ cũng tụ cư được lên bờ. Làng Đáy cũ trước không ở vị trí này mà cách ngược sông Lam chừng một cây số, mới đầu chỉ có 7 hộ sinh sống và dần dà hình thành ngôi làng chài ven sông. Nhưng rồi sau một trận lụt to, cả làng bị cuốn trôi nên họ đành dạt xuống bãi đất trống (gọi là bãi Te) và định cư tại đây tạo nên làng Đáy từ đó đến nay.

Cụ nói làng Đáy là một trong những làng có dân số ít nhất của xã Hưng Hòa. Với địa giới hành chính chỉ kéo dài gần 400m dọc tả ngạn sông Lam, bề rộng tính từ chân đê ra tới bờ sông thì có nơi chưa tới 100m, cả làng chỉ vỏn vẹn 76 hộ với 242 nhân khẩu. Bởi vậy, cả làng ai cũng biết nhau và có thể kể vanh vách từng tên người đang sống cũng như đã mất.

Khi hỏi chuyện sông "nuốt" làng, dường như mỗi một người dân nơi đây ai nấy đều tỏ rõ nỗi buồn. Ông Nguyễn Văn Nguyệt (SN 1962), người dân xóm Hòa Lam cho biết: "Trước đây, khi tui còn nhỏ, đất bờ sông ở mãi ngoài kia, cách bờ kè của làng hiện tại 30-40m. Còn bây giờ chú thấy rồi đó, lòng sông khoét vào sát chân nhà rồi. Năm mô làng cũng bị mất đất".

"Người dân xóm này phần lớn làm nghề chài lưới nhỏ trên dòng Lam nên thu nhập rất bấp bênh, cuộc sống khó khăn, thiếu thốn. Bình thường thì đỡ nhưng mỗi khi đến mùa mưa bão, bà con trong xóm canh cánh một nỗi lo sạt lở đất, sập và trôi nhà", ông Nguyệt chia sẻ thêm.

Ông Đậu Xuân Thương, xóm trưởng xóm Hòa Lam cho biết: nguyên nhân xóm bị sông "nuốt" đất là do sông Lam đoạn chảy qua đây nước chảy xiết, lưu lượng tàu bè qua lại lớn kết hợp với mưa bão nhiều đã khiến nhiều diện tích đất canh tác, sản xuất của bà con trong xóm không còn.

Mỏi mòn chờ dự án

Những ai từng sống khu vực ngoài đê mới thấu hiểu nỗi sợ lớn nhất đó là mưa lũ. Lũ ở sông Lam dữ dội vô cùng. Làng Đáy không có một cái nhà hai tầng nào là vì thế, thay vào đó nhà nào cũng có từ một đến hai cái thuyền. Thuyền là để mưu sinh và thuyền cũng là ngôi nhà nổi khi nước lũ về. Nếu lũ to thì phải di chuyển tài sản và con cái lánh nạn lên trên đê nhưng có một tài sản khá lớn phải khẩn trương thu dọn đó là đáy (một cái đáy giá trị từ 7 - 12 triệu đồng) nếu không sẽ bị lũ cuốn trôi như chơi. Nhiều hộ đã mất đáy vì lũ về quá nhanh không kịp trở tay.

Ông Thương kể, ở làng này và ở các xóm lân cận khác không ít trường hợp đã tử vong khi đánh bắt trên sông, người thì bị mắc lưới, dây cuốn thậm chí có người chết do kích điện… Ở làng này gần như năm nào cũng vớt được xác người chết trôi. Rồi ông Thương thở dài, trước đây sông nhiều tôm cá lắm… Thế nhưng, mấy năm gần đây lượng tôm cá ít hẳn, nhiều hôm dỡ đáy chẳng được gì, chỉ thấy toàn rác bao ni lông, có lẽ do nguồn nước bị ô nhiễm vì nước thải cộng thêm người dân sử dụng kích điện bằng máy nổ nên đã tận diệt hết các loại thủy sinh. Không biết sông Lam có còn nuôi nổi dân làng Đáy được nữa không?

Câu chuyện mưu sinh bấp bênh của người dân làng Đáy ngoài đê vẫn chưa hết. Nỗi lo sạt lở bờ sông hàng năm khiến làng Đáy cứ mất dần đất. 

Năm 2013, UBND tỉnh đã phê duyệt Dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng khu TĐC để di dân làng chài Hòa Lam - xã Hưng Hòa, TP Vinh ra khỏi vùng thiên tai. Theo dự kiến, trong 36 tháng, dự án sẽ hoàn thành. Thế nhưng, nhiều năm qua, dự án vẫn đang nằm trên giấy. Còn người dân vẫn nơm nớp sống trong sự lo âu và chưa biết đến khi nào sẽ được an cư lạc nghiệp.

Dân cư làng Hòa Lam bao đời này sinh sống bằng nghề chài lưới nên cuộc sống khó khăn, thiếu thốn đủ bề. Thế nhưng, vì chưa biết khi nào được di dời đến nơi ở mới nên dù biết là nguy hiểm, 74 hộ dân với 240 nhân khẩu của làng Hòa Lam vẫn phải bám trụ mưu sinh trên sông.

Trước thực trạng sạt lở bờ sông đe dọa sự tồn tại của xóm, năm 2007, chính quyền hỗ trợ xi măng, đá, dân góp thêm tiền mua cát, góp ngày công đã xây được hơn 250m kè chạy dọc mép sông của làng nhưng do không có bản vẽ thiết kế, nguồn vốn ít ỏi, kè chỉ xây được tạm bợ nên mấy đợt lũ năm trước đã cuốn trôi mất 1/3 chiều dài bờ kè.

Chỉ trong thời gian ngắn, hơn 100 mét đất sản xuất và đất ở đây đã bị nuốt chửng theo dòng sông... Và mỗi lần lũ về, nước dâng cao, người dân xóm Hòa Lam chỉ biết "bỏ của chạy lấy người". Hiện nay, hàng chục hộ dân làng Đáy vẫn đang sống trong cảnh thấp thỏm lo âu khi mùa mưa lũ đang về. Ông Trần Cao Cường - Phó Chủ tịch UBND xã Hưng Hòa cho biết: "Chúng tôi rất nóng ruột về tình hình sạt lở đất dọc bờ sông Lam đoạn qua làng Đáy (xóm Hòa Lam). Chính quyền địa phương đã có ý kiến đề xuất cấp trên và cố gắng hoàn thành mặt bằng khu tái định cư cho làng Đáy trong năm nay".

Dự án thiếu vốn. Người dân đối mặt với những hiểm nguy bên bờ sông xói lở. Câu hỏi: Bao giờ dân làng vạn chài Hoà Lam mới thoát được kiếp sống bấp bênh, cùng cực... vẫn còn bỏ ngỏ!