Hiệu quả của trộn 2 loại vaccine ngừa Covid-19 như thế nào?

Hiện nay, Việt Nam đang tiến hành tiêm chủng vaccine ngừa Covid-19 trên diện rộng, trong đó có khoảng 21 triệu người đã được tiêm mũi 1. Tuy nhiên, nhiều người đã đến thời gian tiêm mũi 2, nhưng chưa có loại vaccine đã tiêm mũi 1. Bộ Y tế cũng đã có hướng dẫn tiêm trộn một số loại vaccine ngừa Covid-19 giữa mũi 1 và mũi 2 để khắc phục tình trạng thiếu vaccine. 

TS. Nguyễn Hồng Vũ, Viện nghiên cứu City of Hope (California, USA) cho biết, không chỉ ở Việt Nam, việc trộn vaccine giữa các hãng khác nhau cũng đã được quan tâm từ rất sớm vì nhiều lý do. Ví như, đến lượt tiêm thứ 2 nhưng do nguồn cung vaccine không đủ nên không có loại vaccine giống như đã tiêm ở liều đầu tiên. Hoặc mũi vaccine đầu tiên gây phản ứng phụ quá nặng và nguy hiểm cho người tiêm, bắt buộc phải sử dụng mũi 2 bằng loại vaccine khác. Ngoài ra, có trường hợp vaccine mũi 1 kém hiệu quả nên cần phải tăng hiệu quả bằng loại vaccine khác. 

Theo TS. Vũ, vaccine hoạt động dựa trên cơ sở "dạy hệ miễn dịch" của chúng ta cách nhận biết virus thật như thế nào. Hầu hết các vaccine được sử dụng hiện nay đều được thiết kế với 2 liều tiêm (ngoại trừ vaccine Johnson&Johnson với 1 liều duy nhất). Hai liều này thường cách nhau tối thiểu 3 tuần và dài nhất là 12 tuần.

Hiện nay, các vaccine được bào chế bằng những công nghệ khác nhau. Chúng có thể kích thích hệ miễn dịch với những cơ chế khác nhau khiến cho hiệu quả tốt hơn hoặc yếu hơn với nhiều hoặc ít phản ứng phụ hơn. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả, việc tiêm vaccine bằng những liều giống nhau vẫn được khuyến cáo "ưu tiên hàng đầu" và hầu hết các nước trên thế giới chỉ tiến hành việc trộn vaccine khi thực sự "cần phải làm việc đó". Bởi các lý do kể trên và "phải dựa trên các kết quả nghiên cứu khoa học cụ thể".

Cho đến nay, các kết quả về nghiên cứu trộn vaccine bắt đầu có nhiều hơn để các tổ chức y tế trên thế giới tham khảo và định hướng cho chiến lược vaccine của nước họ. Các nghiên cứu về trộn vaccine có thể kể ra như sau:

Trộn giữa vaccine của AstraZeneca và mRNA vaccine

Số liệu nghiên cứu trộn giữa vaccine COVID-19 của AstraZenenca và mRNA vaccine của Pfizer/BioNTech có thể được xem là nhiều nhất hiện nay. Trong những nghiên cứu gần đây, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng, sau liều 1 bằng vaccine của AstraZeneca với liều 2 của Pfizer/BioNTech có thể sẽ tạo ra các phản ứng miễn dịch mạnh hơn (được đo bằng lượng kháng thể trong máu) so với 2 liều AstraZeneca. Ngoài ra, nếu 2 liều này cách nhau khoảng 4 tuần thì việc kết hợp của AstraZeneca và Pfizer/BioNTech có thể làm tăng triệu chứng phụ nhưng nếu khoảng cách 2 liều là trên 8 tuần hoặc từ 10-12 tuần thì triệu chứng phụ không đáng kể, thậm chí còn tăng hiệu quả của vaccine. Những kết quả nghiên cứu này đã giúp nhiều nước như Tây Ban Nha, Hàn Quốc, Canada, Đức, Pháp, Na Uy và Đan Mạch,… định hướng cho việc tiêm trộn vaccine của AstraZeneca và Pfizer/BioNTech.

Ngoài ra, việc kết hợp giữa vaccine của AstraZeneca và Moderna tuy không nhiều như Pfizer/Biotech những cũng cho kết quả tương tự. Một nghiên cứu trên nhóm nhỏ (88 người) các tình nguyện viên là nhân viên y tế ở Thụy Điển. Trong nghiên cứu này, tất cả người tham gia điều đã được tiêm mũi 1 là vaccine của AstraZeneca và được nhận liều 2 là vaccine cùng loại hoặc là vaccine mRNA của Moderna với thời gian giữa 2 liều là 9-12 tuần. Kết quả cho thấy, những người được chích mũi Moderna liều 2 có nhiều kháng thể hơn rõ rệt so với những người tiêm vaccine cùng loại, dù rằng họ cũng cho thấy có vẻ có phản ứng phụ nhiều hơn.

Trộn giữa vaccine Covid-19 của Trung Quốc (Sinopharm, Sinovac) và vaccine phương Tây

Lý do chính mà các quốc gia hiện nay đang sử dụng vaccine Covid-19 của Sinopharm hoặc Sinovac phải tìm đến liều bổ sung của một loại vaccine phương Tây là do những vaccine này cho thấy kém hiệu quả trong việc tạo kháng thể bảo vệ; hoặc lượng kháng thể giảm nhanh, nhận biết kém với các chủng mới và đặc biệt yếu ở người lớn tuổi. Dù rằng việc trộn liều này đã được thực hiện ở nhiều nước vì sự nguy cấp của tình hình dịch bệnh như: các tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Bahrain, Chile, Thái Lan, Campuchia,… Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học về việc trộn liều với vaccine Trung Quốc vẫn còn rất hạn chế cho đến hiện nay, chứ không nhiều và đa dạng như các nghiên cứu trộn liều của vaccine AstraZeneca và mRNA vaccine.

Một nghiên cứu hiếm hoi của nhóm các nhà khoa học ở Thái Lan mới đăng trên trang MedRxiv cách đây vài ngày cho thấy, những người được tiêm 2 liều vaccine Covid-19 của AstraZeneca có mức kháng thể cao hơn so với những người được tiêm 2 liều vaccine CoronaVac (của Sinovac). Ngoài ra, việc kết hợp vaccine của AstraZeneca như liều thứ 2 với CoronaVac là liều đầu tiên cho thấy có thể giúp đẩy mức kháng thể lên tương đương với hai liều AstraZeneca. Kết quả này có thể giúp cho các nhà quản lý y tế ở Thái và các nước khác làm cơ sở để thay đổi chiến lược sử dụng vaccine Trung Quốc.

Trộn giữa 2 loại vaccine Pifzer/BioNTech và Moderna

Tuy nhu cầu của việc trộn liều này không nhiều nhưng cũng xảy ra ở một số trường hợp mà nguồn cung cấp các vaccine không đồng đều, thiếu hụt. Đáng tiếc là vì nhu cầu không cao nên hiện nay chưa có nghiên cứu nào về độ an toàn và hiệu quả khi tiêm trộn 2 loại vaccine này. Theo thông tin của CDC (Mỹ) thì họ nhấn mạnh là "dữ liệu về tính an toàn và hiệu quả của việc trộn liều này chưa được đánh giá. Cả hai liều cần phải được hoàn thành với cùng một loại vaccine".

Tuy nhiên, CDC cũng đưa một hướng giải quyết đó là "trong các tình huống ngoại lệ mà sản phẩm vaccine mRNA tiêm cho liều đầu tiên không thể xác định được hoặc không có, thì bất kỳ vaccine mRNA Covid-19 hiện có nào, có thể được sử dụng làm mũi 2 với thời gian cách mũi đầu tối thiểu 28 ngày để hoàn thành việc tiêm chủng".

Theo TS. Vũ, vì lý do "an toàn" và "hiệu quả" của các loại vaccine Covid-19 hiện nay, việc trộn liều vaccine nên được hạn chế tối đa; Chỉ nên làm khi "không có sự lựa chọn khác" và nên dựa trên "các bằng chứng khoa học thực nghiệm cụ thể" để đưa ra chiến lược trộn liều.