Tọa lạc ở giữa một hòn đảo nhỏ trên hồ Trúc Bạch (hồ nước nổi tiếng của Thủ đô Hà Nội), đền Cẩu Nhi gắn với sự tích vua Lý Công Uẩn lên ngôi và dời đô về Thăng Long qua lời kể của dân gian là cả một sự tích đầy bất ngờ, ly kỳ và thú vị.
Hiện nay, đền Cẩu Nhi đã được phục dựng trở nên khang trang, thơ mộng hơn và được nhiều người ghé thăm, đặc biệt là vào những ngày Rằm, mùng Một, lễ Tết để cầu sức khỏe, may mắn, bình an...
Nhân dịp Xuân Mậu Tuất 2018, chúng tôi xin gửi tới quý độc giả một số thông tin về ngôi đền thờ linh vật chó đá đặc biệt này.
Sự tích đền Cẩu Nhi
Trước khi tìm hiểu về đền Cẩu Nhi, tôi đã được nghe các cụ cao niên kể rất nhiều về những câu chuyện ly kỳ liên quan đến các di tích như đình, đền, hay phủ có sự xuất hiện của linh vật chó đá đứng canh gác trước cổng.
Trong quan niệm của người Việt, tục thờ chó đá có từ thời xa xưa và đến nay vẫn còn lưu truyền những câu chuyện dân gian thú vị. Thông thường, người Việt chôn chó đá trước cổng nhà, đền miếu như một linh vật với ý nghĩa cầu phúc, trừ tà.
Cho đến tận ngày nay, tại nhiều địa phương vẫn còn gìn giữ tục chôn chó đá trước cửa, hoặc đặt chó đá trên bệ thờ. Nói chẳng phải đâu xa, ngay cạnh Đền Hai Bà Trưng (Hát Môn, Phúc Thọ, Hà Nội) hiện vẫn còn một đôi chó đá với vai trò canh cổng.
Người dân nơi đây cũng không biết hai con chó đá này có từ bao giờ, họ chỉ quan niệm đôi chó đá là hai linh vật “thần canh cửa” để bảo vệ dân làng. Đây cũng là nét đẹp văn hóa địa phương do ông cha để lại.
Cách đền Hai Bà Trưng khoảng 8km, trước cửa đình thôn Phù Trung, xã Thượng Mỗ (Đan Phượng) cũng có một bệ thờ chó đá. Trên bệ thờ, trước mặt chó đá có đặt bát hương.
Theo cụ thủ từ và một số người già trong làng thì chó đá vốn ngự trên gò cao, cách đình vài trăm mét, dưới hai cây gạo to. Sau gò lở, hai cây gạo đổ, dân làng rước chó đá về bên cạnh đình cho tiện việc hương khói.
Các cụ còn cho biết, chó đá ở đây được gọi là Quan Hoàng hoặc Quan Hoàng Ba, những ngày mùng Một và ngày Rằm, dân đều ra thắp hương cúng bái.
Gần đó, đình làng Địch Vĩ, xã Phương Đình cũng có một bệ thờ nhóm chó đá. Ngồi giữa là chó lớn (cao 1,4m), quây quần hai bên là đàn chó nhỏ kích cỡ khác nhau, rất sinh động.
Nhóm chó đá này “ngồi” bệ vệ trên một bệ thờ xây bằng gạch, rộng 10m2, xung quanh bệ thờ có tường bao, ở giữa là táp môn trang trí khá đẹp. Trước mặt chó lớn đặt một bát hương to.
Người dân xã Địch Vĩ kính cẩn gọi đàn chó đá là Quan lớn Hoàng Thạch. Mỗi khi có việc oan khuất, người dân thường đến trước bệ thờ chó đá thắp nhang, kêu khấn và thề với nhau với niềm tin được ngài chứng giám, soi xét cho.
Trở lại với câu chuyện đền Cẩu Nhi, đây là một ngôi đền độc đáo tọa lạc ở giữa một hòn đảo nhỏ trên hồ Trúc Bạch (phường Trúc Bạch, quận Ba Đình, Hà Nội) đã từng gây nhiều tranh cãi trong giới các nhà khoa học.
Theo tìm hiểu của người viết, vụ việc bắt đầu từ năm 2002 khi người dân phường Trúc Bạch tha thiết đệ đơn lên thành phố xin phép được xây dựng lại đền thờ Cẩu Nhi thì có một số ý kiến phản đối.
Trong đó có ý kiến của của một số chuyên gia cho rằng đền Cẩu Nhi là một sự “bịa đặt lịch sử,” bên cạnh đó cũng có nhiều ý kiến của các nhà khoa học khác lại ủng hộ việc phục dựng đền Cẩu Nhi.
Sau nhiều ý kiến tranh luận, Sở Văn hoá và Thể thao Hà Nội, Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội và Uỷ ban Nhân dân quận Ba Đình đã phê duyệt dự án phục dựng đền Cẩu Nhi. Đến ngày 20/8/2017, công trình phục dựng đền Cẩu Nhi chính thức được khánh thành và được xếp hạng là di tích cấp thành phố.
Nói về sự tích đền Cẩu Nhi, các cụ cao niên ở phường Trúc Bạch cho biết, ngôi đền gắn truyền thuyết và tín ngưỡng dân gian liên quan đến sự kiện vua Lý Thái Tổ (Lý Công Uẩn) sinh năm Giáp Tuất (974) lên ngôi và dời đô về Thăng Long.
Theo một số sách thì trước khi Lý Công Uẩn lên làm vua, có con chó ở châu Cổ Pháp, Bắc Giang (nay thuộc thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh được cho là quê hương của vua Lý Công Uẩn) đẻ ra con sắc trắng có đốm đen thành hai chữ “Thiên tử” ứng với việc này (vì vua Lý tuổi Tuất).
Mẹ con Cẩu Mẫu-Cẩu Nhi đã vượt sông Hồng về Thăng Long, thành thần, được Vua cho dựng miếu thờ sau miếu chuyển ra đảo hồ Trúc Bạch và tồn tại đến ngày nay.
Bảo tồn một di tích cổ
Kể từ khi được đầu tư phục dựng, đền Cẩu Nhi trở nên khang trang hơn, thơ mộng hơn và được nhiều người ghé thăm, đặc biệt là vào những ngày Rằm, mùng Một, lễ Tết. Nhiều người tìm đến đền Cẩu Nhi để cầu bình an, sức khỏe và hạnh phúc.
Ông Nguyễn Văn Đức, người trông coi đền cho biết, trước đây đền xuống cấp xập xệ, nhiều người dân còn chiếm dụng để kinh doanh nên lượng người đến viếng thưa dần. Kể từ ngày đền được trùng tu lại, ngày nào cũng có người đến thắp hương.
Trong số những người tìm đến đây, có nhiều cặp vợ chồng hiếm muộn mong muốn sinh con đến thành tâm lễ bái ở đền để xin ban cho mình “chú cún con” mong người nối dõi tông đường và đều được như ước nguyện.
Không chỉ nổi tiếng bởi sự tâm linh, đền Cẩu Nhi còn mang vẻ đẹp kiến trúc riêng biệt. Đền được xây hình chữ nhật, nằm thơ mộng tại một đảo nhỏ trên hồ Trúc Bạch, gần cuối đường Thanh Niên, xung quanh đền có nhiều cây xanh cổ thụ bao bọc.
Lối vào đền được xây bằng cây cầu đá hình vòng cung bắc qua mặt hồ Trúc Bạch. Cầu dài 18m gồm năm nhịp, mỗi nhịp dài 3,6m; rộng 2,25m. Trước cổng có hai con chó bằng đá án ngữ.
Từ đường Thanh Niên, đi qua cây cầu đá này là cổng Tam Quan được được thiết kế theo lối kiến trúc truyền thống được làm bằng gỗ vững chắc, phía trên lợp bằng ngói vảy cá. Trong đền có nhiều tượng. Đặc biệt, toàn bộ tượng, chông, chân nến được chế tác bởi các nghệ nhân làng đúc đồng Ngũ Xã nổi tiếng bên hồ Trúc Bạch.
Dấu ấn lịch sử còn sót lại là tấm bia đá xung quanh chạm nổi hình cánh sen khắc 4 chữ “Di tích Cẩu Nhi” là chứng tích về truyền thuyết và tín ngưỡng dân gian lưu truyền đến hôm nay.
Nội dung văn bia soạn theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư” và “Tây Hồ chí,” ở cuối có đoạn: “... đến năm Canh Tuất có việc dời đô, Cẩu Mẫu, Cẩu Nhi đều hóa, vua nghe chuyện bảo đó là Chó Thần, bèn xuống chiếu cho dựng miếu thờ Cẩu Mẫu trên núi, dựng miếu thờ Cẩu Nhi trong hồ này. Miếu vẫn còn thuộc địa phận làng Trúc Yên…”
Ở cuối bia, có dòng chữ cho biết, công trình do Trung tâm Bảo quản -Tu bổ di tích thuộc Bộ Văn hóa Thể Thao xây dựng, hoàn thành ngày 4/6/1988.
Người trông coi đền Cẩu Nhi cho biết, trải qua thời gian, những chữ khắc trên bia đá nay đã mờ đi nhiều. Để bảo tồn một di tích cổ và tôn thêm vẻ đẹp Hồ Tây, Trúc Bạch, Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội cho sửa sang cảnh quan và dựng nhà bia.
Hiện nay, tấm bia được quấn bằng lớp vải đỏ, bao bọc xung quanh càng khiến cho câu chuyện về Cẩu Mẫu-Cẩu Nhi trở nên ly kỳ và thú vị.