Nhiều dư địa...
Theo Quy hoạch Phát triển điện lực Quốc gia đã được Chính phủ phê duyệt, công suất lắp đặt nguồn điện cả nước sẽ lên đến 130.000 MW năm 2030 so với 47.000 MW hiện nay. Như vậy, khoảng 83.000 MW nguồn điện mới sẽ cần phải được xây dựng và đưa vào vận hành từ nay đến 2030, cũng với đó là các cơ sở hạ tầng truyền tải và phân phối.
Các nghiên cứu đánh giá tiềm năng năng lượng tái tạo cho thấy, đến năm 2030, Việt Nam có khả năng phát triển khoảng 8.000 MW thủy điện nhỏ, 20.000 MW điện gió, 3.000 MW điện sinh khối, 35.000 MW điện mặt trời. Chiến lược phát triển năng lượng tái tạo cho giai đoạn 2015-2030, xét đến 2050 được Chính phủ phê duyệt vào tháng 9/2015 cũng đã đưa ra các mục tiêu cụ thể, theo đó lượng điện năng sản xuất từ các nguồn năng lượng tái tạo sẽ tăng từ mức 58 tỷ kWh năm 2015 lên 101 tỷ kWh năm 2020, 186 tỷ kWh năm 2030 và 452 tỷ kWh năm 2050. Như vậy, về mặt tương đối, tỷ trọng điện năng sản xuất từ các nguồn năng lượng tái tạo sẽ tăng từ 35% năm 2015 lên mức 38% năm 2020 và 43% năm 2050.
Song song với đó, Chính phủ cũng ban hành các chính sách ưu đãi khác cho các nhà đầu tư như ưu tiên cung cấp tín dụng, miễn/giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, tiền thuê đất, sử dụng hợp đồng mua bán điện mẫu… Vì thế, trong thời gian qua, Việt Nam được cho là thị trường tương đối hấp dẫn đối với các doanh nghiệp nước ngoài kinh doanh lĩnh vực phát triển năng lượng tái tạo.
Về năng lượng điện gió, theo Bộ Công thương, hiện nay đã có 14 tỉnh được quy hoạch phát triển điện gió gồm Thái Bình, Quảng Trị, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đắc Lắc, Bà Rịa – Vũng Tàu, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau. Ngoài ra, hiện nay vẫn còn 12 tỉnh đang chờ bổ sung quy hoạch điện gió. Điện gió được đánh giá là nhiều triển vọng hơn cả, bởi theo dự thảo Quy hoạch phát triển năng lượng tái tạo quốc gia (của Viện Năng lượng), tiềm năng điện gió trên lý thuyết của Việt Nam là 92,97 GW, tiềm năng kỹ thuật là 49,2 GW, tiềm năng kinh tế là 7,4 GW.
Bên cạnh điện gió, hiện cả nước có hơn 500 dự án điện mặt trời đang chờ thực hiện. Trước đó, tính đến hết năm 2018, cả nước đã có khoảng 10.000 MW nằm trong các dự án điện mặt trời được đăng ký, trong đó có 8.100 MW được bổ sung quy hoạch, khoảng hơn 100 dự án đã ký PPA, 2 dự án đi vào vận hành với tổng công suất khoảng 86 MW. Như vậy, theo đánh giá, Việt Nam vẫn còn nhiều dư địa để phát triển năng lượng tái tạo, bổ sung vào phần thiếu hụt của năng lượng truyền thống hiện nay (nhiệt điện, thủy điện) khi không thể đáp ứng được nhu cầu của nền kinh tế.
Nhưng vẫn khó
Dẫu vậy, để khai thác được các dư địa của năng lượng tái tạo ở Việt Nam hiện nay, theo các chuyên gia lại không phải là câu chuyện dễ. Chi phí đầu tư còn cao, số giờ vận hành nguồn điện thấp, cơ sở hạ tầng lưới điện chưa đáp ứng được công suất, tính rủi ro cao đang là những trở ngại đối với phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam.
Điển hình, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đang gặp phải không ít khó khăn trong thúc đẩy phát triển điện mặt trời. Cụ thể, EVN chưa thể ký hợp đồng mua bán điện mặt trời với khách hàng do chưa có hướng dẫn chính thức về cách thức thanh quyết toán tiền điện cho khách hàng. Bên cạnh đó, giá thành lắp đặt 1 kWp điện mặt trời sẽ cao hơn chi phí lắp đặt điện truyền thống (ước tính, điện mặt trời cần chi phí khoảng 1.000 USD/kWp), trong khi nhà nước lại chưa có chính sách hỗ trợ về vốn vay đối với các dự án điện mặt trời và các chương trình hỗ trợ chi phí lắp đặt cho khách hàng. Chưa kể đến hiện nay, Việt Nam vẫn chưa có tiêu chuẩn kỹ thuật đối với các thiết bị liên quan như tấm pin, khung đỡ, invester để hạn chế các sản phẩm kém chất lượng lưu thông trên thị trường.
Nhưng vốn đầu tư lớn và chi phí đắt đỏ mới thực sự là trở ngại lớn. Trên thế giới, ước tính bình quân trong vòng 10 năm qua, tuy giá điện mặt trời đã giảm 15,5%/năm và điện gió giảm 13%/năm, nhưng sự giảm này cũng khó có thể cạnh tranh được với mức giá của năng lượng truyền thống như nhiệt điện than hay thủy điện.
Thực tế, giá thành chưa bao giờ là lợi thế của năng lượng tái tạo khi sản xuất ở mức cao và quy mô lớn cần phải mua sắm thiết bị công nghệ phức tạp để lưu trữ điện. Đơn cử, với giá năng lượng mặt trời là 46-53 USD cho 1 MWh, nhưng do cần lắp đặt thêm pin và bộ chuyển đổi ngược điện thế, cùng với hệ thống lưu trữ kéo dài 10 giờ, sẽ làm tăng chi phí lên đến 82 USD.
Trong khi đó, điện năng thu được từ việc đốt than hoặc khí tự nhiên là 60 USD và 68 USD cho 1 MWh tương ứng. Như vậy, chi phí lưu trữ năng lượng mặt trời có thể lên đến 250 USD cho 1 MWh. Mức giá này ở Việt Nam sẽ rất khó có thể thuyết phục được người tiêu dùng.
Nhiều chuyên gia vẫn hi vọng, khi năng lượng tái tạo được ứng dụng rộng rãi, chi phí của công nghệ sẽ giảm. Dần dần, giá các công nghệ lưu trữ năng lượng tái tạo, từ bình tích điện đến bể chứa nước sẽ giảm nhờ các giải pháp kỹ thuật tiên tiến hơn và nhờ những thay đổi về kinh tế có thể diễn ra. Sự kì vọng này dựa trên cơ sở tại các thành phố lớn trên thế giới hiện nay đang triển khai nhiều hệ thống lưu trữ năng lượng. Ước tính, đến năm 2025, hệ thống lưu trữ năng lượng tái tạo trên thế giới sẽ đạt giá trị khoảng 80 tỷ USD.
Nhưng đó là viễn cảnh của tương lai. Còn thực tế hiện nay công nghệ lưu trữ năng lượng tái tạo vẫn đắt đỏ. Điều này cản trở rất nhiều đến sự phát triển của lĩnh vực năng lượng sạch và kìm hãm lợi thế về giá, khi mà chi phí thực tế tính tổng thể đang cao gấp gần 5 lần so với điện truyền thống. Tất nhiên, thị trường Việt Nam cũng không ngoại lệ.
|
Ông Cao Quốc Hưng, Thứ trưởng Bộ Công Thương: Các dự báo chỉ ra rằng từ nay cho đến năm 2030, nền kinh tế Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng ở mức cao từ 6,5 - 7,5%/năm, và như vậy, ưu tiên cao phải được dành cho đảm bảo nhu cầu năng lượng cho phát triển đất nước một cách bền vững. Trong bối cảnh đó, một trong những mục tiêu ưu tiên của Việt Nam là phát triển năng lượng tái tạo để giảm dần sự phụ thuộc vào các dạng năng lượng phát điện truyền thống nhằm bảo vệ môi trường, vì sự phát triển bền vững của Việt Nam và các nước trong khu vực. Tuy nhiên, việc phát triển nhanh các nguồn NLTT trong thời gian qua cũng đang đối mặt với một số bất cập và thách thức như chi phí đầu tư còn cao, số giờ vận hành nguồn điện thấp, cơ sở hạ tầng lưới điện một số khu vực nhiều tiềm năng về năng lượng tái tạo chưa sẵn sàng để giải phóng công suất, yêu cầu sử dụng đất lớn (nhất là các dự án điện mặt trời), các khó khăn trong điều khiển, điều độ hệ thống điện khi tỷ trọng nguồn điện từ năng lượng tái tạo trong hệ thống tăng lên. |
Kỳ 2: Năng lượng tái tạo: Điện mặt trời không “sạch và rẻ” như vẫn tưởng