Ngành xuất bản tìm hướng chuyển mình trong mùa dịch

Chia sẻ về tình hình hoạt động xuất bản trước tác động của dịch Covid-19, ông Nguyễn Nguyên, Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Thông tin và Truyền thông), cho biết: Tính đến thời điểm cuối tháng 3/2020, thị trường phát hành sách truyền thống dựa chủ yếu vào hệ thống cửa hàng bán lẻ gặp nhiều khó khăn. Doanh thu các đơn vị phát hành sách truyền thống giảm mạnh, nhất là ở 2 thị trường Hà Nội và TP.HCM. Theo báo cáo của các đơn vị phát hành sách lớn như FAHASA, Phương Nam, Nhân văn, Tiền phong, Tân Việt, Công ty Đường sách Nguyễn Văn Bình... và các công ty sách, nhà sách tham gia liên kết xuất bản như Anfabook, Thái Hà book, Nhã Nam, Đinh Tị, Đông A... doanh thu giảm khoảng 30%-40% so với cùng kỳ và dự kiến tiếp tục giảm sâu trong tháng 4 này.

Cũng do dịch Covid-19, việc hủy Hội sách mùa xuân TP.HCM (2 năm tổ chức một lần) và nhiều hoạt động hội chợ, triển lãm khác dự kiến diễn ra trong dịp Ngày sách Việt Nam 21/4 tới đây cũng làm các nhà xuất bản, các công ty sách, nhà sách, các đơn vị phát hành mất nguồn thu lớn.

Mặt khác, việc nhiều nước trên thế giới đang căng mình đối phó với đại dịch Covid-19 buộc nhiều công ty phải đóng cửa, hủy hợp đồng, cũng tác động không nhỏ đến thị trường mua bán bản quyền của nhiều đơn vị trong nước, ảnh hưởng nhất định nguồn cung bản thảo. Các hoạt động liên quan đến nhập khẩu nguyên liệu in xuất bản phẩm cũng gặp khó khăn. Bên cạnh đó, chi phí thuê lao động, thuê mặt bằng của các đơn vị phát hành, công ty sách trở thành gánh nặng lớn, trong điều kiện đơn vị sụt giảm hoặc không có doanh thu. Tất cả những điều đó tác động tiêu cực đến thị trường xuất bản Việt Nam. Thống kê 3 tháng đầu năm, lượng nộp lưu chiểu giảm khoảng 15% so với cùng kỳ năm ngoái.

Điểm sáng từ thị trường sách online, sách điện tử

Đối lập với bức tranh nhiều mảng tối của thị trường sách truyền thống, trong thời gian này, nhiều bạn đọc lựa chọn hình thức mua sách qua mạng, giúp kênh phát hành sách online tăng mạnh.

Theo ghi nhận của Tiki, đơn vị lớn nhất trong bán sách online hiện nay, trong 2 tháng đầu năm 2020, tỷ lệ tăng trưởng mặt hàng sách online tăng 150% so với cùng kỳ năm ngoái. Một số đơn vị khác như Fahasa, Anfabook, Nhã Nam, Thái Hà book đều ghi nhận sự tăng trưởng này với mức từ 20% đến 30%, thậm chí Phương Nam Book tăng trên 70%. Sự tăng trưởng đột biến của phát hành sách online ít nhiều bù đắp một phần doanh thu cho các đơn vị, giúp các đơn vị có cơ hội duy trì hoạt động.

Cùng với thị trường sách online, thị trường sách điện tử cũng tăng mạnh. Theo Waka (đơn vị duy nhất trong khối phát hành sách được cấp phép phát hành sách điện tử), doanh thu tăng khoảng 20%-30% trong tháng 2. Cuối tháng 2, lượng user truy cập vượt trên 15.000 trong đó đối tượng bạn đọc VIP tăng đáng kể. Nhờ vậy, việc huy động kinh phí để tổ chức xuất bản sách in truyền thống (với sự phối hợp với các nhà xuất bản, nhà sách) sau khi xuất bản phiên bản điện tử thuận lợi hơn. Việc thí điểm bán lưu niệm và các vật phẩm văn hóa khác qua fan club cũng có nhiều thuận lợi, mở ra nguồn doanh thu mới ngoài sách.

Mở Hội sách online

Có thể nói, việc hạn chế việc đi lại, tăng thời gian ở nhà của phần lớn người dân là một cơ hội để xây dựng thói quen đọc sách, nhân tố quan trọng nhất để phát triển văn hóa đọc. Thế nhưng, theo Cục Xuất bản, In và Phát hành, để biến những cơ hội thành hành động không phải là câu chuyện có thể giải quyết "một sớm, một chiều". Bởi thực tế, về lâu dài sức mua sẽ giảm sâu do tăng trưởng kinh tế thấp. Đây là hệ lụy từ mất việc làm của một bộ phận người lao động trong thời gian tới, sẽ làm ngành xuất bản nói chung, doanh nghiệp phát hành, nhà sách đối mặt với nguy cơ dừng hoạt động. Bên cạnh đó, sự tăng trưởng mạnh của thị trường phát hành sách online chưa đủ bù đắp được sự tụt giảm sâu của thị trường phát hành sách truyền thống do phát hành sách truyền thống vẫn chiếm trên 50% thị phần.

Để tìm cơ hội "vượt khó", theo đề xuất của Cục Xuất bản, In và Phát hành, trước mắt triển khai Hội sách online trong khoảng 1 tháng nhằm thu hút 5-10 triệu lượt người tham dự với thông điệp "Đọc sách, nâng cao trí tuệ, chiến thắng đại dịch Covid 19". Từ Hội sách này, tiếp tục duy trì sàn giao dịch điện tử, phát triển trở thành sàn giao dịch sách hiệu quả.

Đồng thời, theo ông Nguyễn Nguyên, các nhà xuất bản, công ty sách, đơn vị phát hành cũng cần chủ động hơn trong việc chuyển đổi mô hình, phương thức sản xuất kinh doanh; tăng cường, mở rộng thị trường bán sách online và sách điện tử. "Hiện ở Việt Nam doanh thu từ thị trường bán sách online chỉ chiếm khoảng 20% tổng doanh thu trong khi ở một số nước phát triển như Mỹ, các nước châu Âu, việc mua bán qua Amazon chiếm trên 50% thị phần", ông Nguyễn Nguyên cho biết.