Nghiên cứu cho thấy phụ nữ tuổi nào cũng gặp bất công trong công việc, nguyên nhân sâu xa là gì?

Julie O'Neill đã trải qua gần 3 thập kỷ làm người dẫn chương trình hàng đầu cho đài tin tức WCPO của Cincinnati (Mỹ) nhưng vào đầu năm ngoái, sự nghiệp của cô đã có một bước ngoặt đáng lo ngại.

Bất chấp việc đã là người đưa tin lâu năm cho đội bóng bầu dục địa phương Cincinnati Bengals, công việc của O'Neill đã bị tước khỏi cô và giao cho một đồng nghiệp nam trẻ hơn để đưa tin về sự xuất hiện của đội tại giải Super Bowl năm 2022. 

Cô cho biết ngay sau đó, cô bắt đầu nhận được lời phàn nàn từ giám đốc tin tức của đài về việc phong độ của cô sa sút. Bối rối, cô bắt đầu tự ghi lại cảnh quay có mặt mình, hy vọng có thể xác định và sửa chữa mọi sai sót. Tuy vậy, việc này chỉ càng làm cô thêm rối trí. 

Cô kể với Insider rằng cô tự tin mình đang truyền đạt giỏi hơn bao giờ hết, và ngay cả người đồng dẫn chương trình của cô cũng cảm thấy khó hiểu trước những phản hồi của sếp. Cô cho biết, căng thẳng giữa O'Neill và các sếp của cô tiếp tục leo thang, cuối cùng lên đến đỉnh điểm vào tháng 9 năm ngoái khi cô được gọi tham gia một cuộc họp với ban quản lý. 

Trong cuộc họp, O'Neill được thông báo rằng cô sẽ không đồng dẫn chương trình buổi sáng của đài nữa và hợp đồng với đài của cô sẽ không được gia hạn sau ngày 31/12. O'Neill nhớ lại Tổng Giám đốc của đài cho rằng việc trước đó cô nhắc tới việc một đồng nghiệp phục hồi sau Covid-19 là thiếu tôn trọng, cũng là giọt nước tràn ly khiến cô bị sa thải.

O'Neill kể: "Trước khi tất cả những lời chỉ trích bắt đầu, tôi đã nhận được những đánh giá xuất sắc về hiệu suất và chưa bao giờ bị buộc tội là thiếu tôn trọng hoặc khiến mọi người khó chịu". Vào thời điểm đó, cô đã ngầm nghi ngờ rằng tuổi tác và giới tính của mình có thể đóng một vai trò nào đó trong sự thay đổi đột ngột này, nhưng chính một người cố vấn nam lớn tuổi hơn đã khiến cô thấy mối liên hệ này rất rõ ràng.

"Anh ấy hỏi tôi, 'Khi nào em bước sang tuổi 55, Julie?' Và tôi đã nói, vào ngày 9/1. 'Điều đó thật thú vị', anh ấy nói tiếp. 'Chín ngày sau khi hợp đồng của em hết hạn, em bị loại khỏi nhóm nhân khẩu học từ 18 đến 54'" - độ tuổi mục tiêu được quảng cáo nhắm đến trên sóng truyền hình. 

Ban lãnh đạo đài chưa bao giờ nói rằng tuổi tác của O'Neill là một yếu tố ảnh hưởng đến việc ra quyết định của đài. Nhưng cô tin rằng họ không cần phải làm vậy. Theo quan điểm của cô, "họ đã nói rõ rằng tôi không phải là tương lai", cô nói.

Phụ nữ tuổi nào cũng thiệt thòi

Câu chuyện của O'Neill có vẻ gây sốc nhưng có thể là một câu chuyện quá quen thuộc với nhiều phụ nữ trong vai trò lãnh đạo. Một cuộc khảo sát định tính mới với 913 phụ nữ trong bốn ngành khác nhau - luật, tổ chức phi lợi nhuận dựa trên đức tin, giáo dục đại học và chăm sóc sức khỏe - đã phát hiện ra mức độ phân biệt đối xử dựa trên độ tuổi đối với phụ nữ ở những vị trí lãnh đạo. 

Nghiên cứu được công bố gần đây trên Harvard Business Review cho thấy nhiều phụ nữ được khảo sát cho biết họ đang phải nhận những đánh giá liên quan đến tuổi tác, với ngụ ý rằng họ không phù hợp với công việc.

Có lẽ phát hiện đáng buồn nhất của cuộc khảo sát là hành vi phân biệt tuổi tác không chỉ hướng tới một nhóm tuổi. Đối với phụ nữ dưới 40 tuổi, chủ nghĩa phân biệt tuổi tác thường xuất hiện dưới hình thức "nghi ngờ về vai trò" - những người cấp cao hơn (chủ yếu là đàn ông) không coi trọng thâm niên của họ, thậm chí đôi khi còn gọi họ bằng những biệt danh trịch thượng như "kiddo" (nhóc) hoặc vỗ nhẹ vào đầu. 

Các nghiên cứu trước đây cũng phát hiện ra rằng phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ thường xuyên bị ngó lơ trong công việc hoặc thăng tiến vì họ có thể mang thai. Mặt khác, phụ nữ trên 60 tuổi cho biết họ bị phớt lờ hoàn toàn, kỹ năng của họ bị bỏ qua và kinh nghiệm của họ bị coi nhẹ để được ưu tiên hơn cho "những ý tưởng mới, mới mẻ". 

Nhiều trường hợp sa thải theo chủ nghĩa phân biệt tuổi tác được báo cáo ở khắp các nhóm tuổi: Những phụ nữ được tuyển dụng, được thăng chức hoặc nhận thưởng đều bị cho rằng họ thiếu kinh nghiệm hoặc có quá nhiều thứ không phù hợp. Nhiều người cũng cho rằng phân biệt tuổi tác là nguyên nhân khiến nhiều phụ nữ khó tìm việc.

Amy Diehl, một nhà nghiên cứu về bình đẳng giới và là một trong những đồng tác giả của báo cáo mới, không ngạc nhiên trước sự phổ biến của chủ nghĩa phân biệt tuổi tác đối với những phụ nữ lớn tuổi nhất và trẻ nhất mà cô và các đồng nghiệp đã khảo sát. Nhưng cô ngạc nhiên trước mức độ bất công mà những phụ nữ trung niên như O'Neill phải trải qua tại nơi làm việc.

Diehl nói với tờ Insider: "Khi đàn ông bước vào độ tuổi 40 hoặc 50, họ được coi là đang ở độ tuổi đỉnh cao trong sự nghiệp. Tuy nhiên, phụ nữ ở cùng độ tuổi vẫn tiếp tục gặp phải 'những hạn chế liên quan đến tuổi tác'".

Thật là một điều trớ trêu nghiệt ngã khi những phụ nữ thành đạt, đặc biệt ở tuổi trung niên, lại thường cảm thấy như thể họ sẽ gặp khó khăn hoặc dễ bị phân tâm khi đang ở đỉnh cao năng lực nghề nghiệp. Các nhà nghiên cứu tin rằng điều này xảy ra chính xác là do phụ nữ trung niên cảm thấy họ không ngại sử dụng kiến thức chuyên môn của mình. Sự tự tin và năng lực của họ khiến họ trở thành mối đe dọa.

Diehl nói: "Khi bạn gặp một phụ nữ ở độ tuổi 40 hoặc 50 đã thăng tiến trong sự nghiệp và có lẽ sẵn sàng nói ra suy nghĩ của mình hơn, tôi nghĩ điều đó khiến những người đàn ông tự ti trong lực lượng lao động của chúng ta sợ hãi. Họ thà hạ thấp người phụ nữ đó, không thăng chức cho cô ấy, giữ cô ấy ở vị trí cũ. Không phải là họ không muốn thấy cô ấy ở nơi làm việc - họ chỉ muốn cô ấy đóng một vai trò hỗ trợ nam giới ở nơi làm việc và không cạnh tranh với họ. Và chắc chắn không cho phép ý kiến trái chiều".

Trong cuộc khảo sát, phụ nữ trung niên mô tả rất nhiều sự thất vọng họ nhận được từ cấp trên: lo ngại về "các vấn đề mãn kinh" hoặc những cáo buộc mơ hồ là "khó quản lý". Những người khác cho biết họ được thông báo rằng giai đoạn cuộc đời khiến họ có nguy cơ gặp phải "các vấn đề liên quan đến gia đình" cản trở hiệu quả công việc của họ.

Diehl nói: "Bạn còn quá trẻ và đến một lúc nào đó, bạn bị coi là quá già. Thực sự không có độ tuổi hoàn hảo nào dành cho phụ nữ".

Sự phân biệt giới tính không thể chối cãi

Mặc dù bản thân sự phân biệt đối xử về tuổi tác có thể không khiến nhiều người ngạc nhiên, nhưng việc các công ty hoàn toàn trắng trợn về điều đó lại gây sốc, đặc biệt là trong bối cảnh những thay đổi văn hóa gần đây. 

Trong nhiều năm qua, các phong trào hoạt động như #MeToo và Black Lives Matter đã giúp nâng cao nhận thức của công chúng về nạn quấy rối tình dục và phân biệt chủng tộc có hệ thống. "Đa dạng", "công bằng" và "hòa nhập" đã đi vào bộ từ vựng về trách nhiệm của doanh nghiệp. 

Các công ty đã nghiêm túc triển khai các cuộc hội thảo về vấn đề nhạy cảm tại nơi làm việc và điều chỉnh phương thức tuyển dụng của họ; một số thậm chí còn thành lập bộ phận nhân sự dành riêng cho DEI. Dù những sáng kiến này có tỏ ra thành công trong việc bình đẳng hóa trong môi trường việc làm hay không, đa số người lao động Mỹ đều nói rằng họ đánh giá cao nỗ lực này.

Ngay cả khi các doanh nghiệp đã đầu tư vào việc xây dựng môi trường làm việc công bằng hơn - hoặc ít nhất là đã đầu tư vào việc quảng cáo là họ có công bằng - sự phân biệt tuổi tác đối với lao động nữ không chỉ vẫn tồn tại mà còn thường xuyên tồn tại một cách rõ ràng. 

Chủ nghĩa phân biệt tuổi tác và phân biệt giới thậm chí có thể là hình thức phân biệt đối xử cuối cùng còn được chấp nhận ở nơi làm việc - và điều đó thậm chí còn đúng hơn đối với những phụ nữ thuộc nhóm yếu thế.

Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng trong xã hội chú trọng đến ngoại hình và bị ám ảnh bởi tuổi tác, việc sử dụng tuổi tác của phụ nữ để chống lại cô ấy trong môi trường làm việc là một lớp vỏ cho những thành kiến giới tính mà chúng ta vẫn chưa thực sự rũ bỏ.

Diehl nói: "Thay vì 'chủ nghĩa phân biệt tuổi tác theo giới tính', chúng ta chỉ có thể gọi nó là "phân biệt giới tính" vì bản chất của nó là như vậy.

Leanne M. Dzubinski, đồng tác giả thứ ba của nghiên cứu, đồng ý: "Khi chúng tôi tổng hợp lại - rất nhiều phụ nữ, bất kể họ ở độ tuổi nào, luôn bị nói rằng họ không đúng tuổi - thì những gì chúng tôi thấy thực ra đó chỉ là cái cớ cho sự phân biệt giới tính thôi".

Nghiên cứu đã nhiều lần phát hiện ra rằng trí tưởng tượng của công chúng về một "nhà lãnh đạo" vẫn tĩnh tại - và có tính lạc hậu. Nam giới có nhiều khả năng được coi là có khả năng lãnh đạo hơn phụ nữ và có nhiều khả năng nắm giữ các vị trí lãnh đạo hơn phụ nữ trong hầu hết mọi ngành.

Điều này không có nghĩa là mọi thứ đều tuyệt vời đối với nam giới trong lực lượng lao động. Các cuộc khảo sát gần đây cũng chỉ ra rằng nam giới không tránh khỏi chủ nghĩa phân biệt tuổi tác ở nơi làm việc. 

Trong một cuộc thăm dò năm 2019 với 400 công nhân Mỹ từ 40 tuổi trở lên, nhiều nam giới hơn nữ giới cho biết đã trải qua hoặc chứng kiến sự phân biệt tuổi tác trong công việc. Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng những người tìm việc lớn tuổi phải đối mặt với sự phân biệt đối xử về tuổi tác bất kể giới tính, bất chấp luật liên bang tại Mỹ bảo vệ chống lại sự phân biệt đối xử ở độ tuổi lớn hơn trong việc làm. 

Các nhà nghiên cứu kêu gọi những phụ nữ đang phải hứng chịu những lời chỉ trích hời hợt hoặc thiếu dẫn chứng tại nơi làm việc hãy nhận ra rằng những phản hồi liên quan đến tuổi tác - hoặc những đánh giá tiêu cực dựa trên tính cách như "khó tính" - có nhiều khả năng phản ánh những thiếu sót của cấp trên hơn là hiệu quả công việc của họ.

O'Neill, người dẫn chương trình ở Cincinnati, tự đưa ra ví dụ điển hình. Sau khi rời WCPO, cô đã từ chối ký vào thỏa thuận không tiết lộ thông tin để được hưởng gói trợ cấp thôi việc và thay vào đó, gần đây cô đã xuất bản một cuốn hồi ký về sự nghiệp của mình. 

Chương thứ 13 của nó kể chi tiết những tháng cuối cùng của cô tại đài tin tức nơi cô đã làm việc 27 trong số 31 năm làm phát thanh viên. Mùa hè này, O'Neill đã đệ đơn kiện người sếp cũ của mình về sự phân biệt đối xử về tuổi tác. Khi được yêu cầu bình luận, đài cho biết họ không bình luận về vụ kiện tụng đang chờ xử lý.

Cô kết luận: "Mọi người có thể nhìn vào trải nghiệm của tôi và nói: 'Đó không phải chuyện cá nhân. Đó chỉ là công việc. Tôi nói mọi công việc kinh doanh đều mang tính cá nhân vì nó liên quan đến con người. Và có lẽ điều đó nghe có vẻ hơi lý tưởng, nhưng tôi không quan tâm. Đó là vẻ đẹp của tuổi 55".