Người phụ nữ được đặt tên trên Mặt trăng

Rời quê nhà tìm đường nghiên cứu

Bà Gerty Theresa Cori là một nhà hóa sinh người Mỹ gốc Do Thái. Bà cùng chồng là Carl Cori bắt đầu nghiên cứu về quá trình chuyển hóa carbohydrate từ khi còn là sinh viên y khoa tại Đại học Prague. Khi Gerty còn nhỏ, bố của bà mắc bệnh tiểu đường, ông mong con gái sẽ tìm ra cách chữa căn bệnh này. Gerty không làm bố thất vọng. Năm 1947, sau 30 năm dày công nghiên cứu, bà cùng chồng được trao Giải thưởng Nobel Y học cho công trình khám phá về quá trình biến đổi glycogen dưới tác dụng của chất xúc tác. Glycogen là một chất dẫn xuất của glucose tan ra và tái tổng hợp trong cơ thể để dùng như một nguồn và kho chứa năng lượng.

Bà sinh tại Praha thuộc đế quốc Áo-Hung (nay là Cộng hòa Czech) trong một gia đình Do Thái. Bà là con cả trong số 3 cô con gái của ông bà Martha và Otto Radnitz, giám đốc một nhà máy đường. Bà được dạy kèm ở nhà rồi vào học trường trung học dành cho nữ sinh. Người chú của bà, một giáo sư nhi khoa, khuyến khích bà theo đuổi ngành Y và năm 1914, bà được nhận vào trường Đại học Charles ở Praha. Vào thời điểm đó, có rất ít nữ sinh viên. Khi học ở đây, bà đã gặp Carl Ferdinand Cori. Cả hai đều có sở thích nghiên cứu trong phòng thí nghiệm. Cặp đôi này đã về chung một nhà vào năm 1920. Cùng năm đó họ có bằng tiến sĩ Y khoa tại trường Đại học Prague. Cả hai sinh được một người con trai.

Carl chuyển đến Vienna nơi Gerty làm việc trong bệnh viện nhi và Carl làm việc tại một phòng thí nghiệm của trường đại học. Chịu hậu quả của chiến tranh nên thực phẩm khan hiếm với người dân châu Âu thời kỳ đó. Gerty đã được cấp phát thực phẩm chức năng tại bệnh viện nhưng bà đã từ chối vì cảm thấy rằng bệnh nhân cần chúng hơn. Bà mắc bệnh xerophthalmia, một căn bệnh liên quan đến thiếu vitamin. Điều này kết hợp với chủ nghĩa bài Do Thái gia tăng đã khiến gia đình Cori quyết định di cư.

Họ cùng nhau chuyển đến Mỹ và làm việc tại Viện nghiên cứu Ung thư Roswell Park ở Buffalo, New York. Sau thời gian dài cùng nhau nỗ lực, họ đã nhập tịch Mỹ năm 1928 và tiếp tục những nghiên cứu của mình phục vụ cho nhân loại. Vợ chồng Cori đã xuất bản chung 50 bài khảo luận khi làm việc ở Viện Roswell. Người nào làm phần lớn công trình nghiên cứu thì để tên trước (người làm ít thì để tên phía sau) ở bài khảo luận đó. Bà Gerty đã xuất bản riêng 11 bài khảo luận. Năm 1929, hai người cùng đề xuất lý thuyết mang tên "chu kỳ Cori", giải thích chuyển động của năng lượng trong cơ thể: Từ mô, cơ tới gan rồi trở lại mô, cơ.

Chu kỳ Cori là lời giải thích cho sự chuyển động của năng lượng trong cơ thể. Glycogen trong cơ bắp được chuyển hóa thành đường (glucose) khi cần năng lượng để cung cấp cho hoạt động thể chất nhưng cơ bắp để lại một phần đường dưới dạng axit lactic để sử dụng sau này. Axit lactic được gan tái chế thành glycogen, sau đó được lưu trữ trong cơ cho đến khi cần thiết. Khám phá của họ về quá trình này đặc biệt hữu ích cho việc điều trị bệnh tiểu đường nhưng đây cũng là lần đầu tiên chu trình của carbohydrate trong cơ thể con người được hiểu và giải thích đầy đủ. Lý thuyết này sau đó đã mang lại cho họ giải Nobel Y học.

Liêm chính, dũng cảm và chuyên nghiệp

Vợ chồng bà rời Viện Roswell sau khi xuất bản công trình nghiên cứu về việc trao đổi chất carbohydrate. Họ đã nhận được nhiều giải thưởng vì đã phân lập và phát hiện hợp chất glucose-1 phosphate (sau này được gọi là Cori ester). Nhiều trường đại học mời ông Carl tới làm việc nhưng từ chối bà Gerty. Năm 1931, họ chuyển tới St. Louis, Missouri, nơi Carl được mời làm giáo sư phân ban dược lý học ở trường Y học Đại học Washington. Dù chuyên làm việc nghiên cứu nhưng Gerty chỉ được mời làm phụ tá nghiên cứu. Năm 1947, khi Carl trở thành Trưởng phân khoa hóa sinh thì Gety được thăng hạng giáo sư, chức vụ mà bà đảm nhận tới khi qua đời.

Năm 1952, Tổng thống Mỹ Harry S. Truman đã bổ nhiệm bà vào Hội đồng Khoa học Quốc gia. Tiến sĩ Gerty đã nhận được nhiều danh hiệu và giải thưởng trong suốt cuộc đời của mình, đặc biệt là giải thưởng Squibb về nội tiết học năm 1947; giải thưởng Báo chí Quốc gia dành cho phụ nữ năm 1948; giải thưởng Nghiên cứu Đường của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia năm 1950... Bà đã nhận được bằng danh dự của các trường: Đại học Smith, Đại học Yale và Đại học Rochester.

Mùa hè năm 1947, bà bắt đầu cảm thấy các triệu chứng của bệnh Myelofibrosis, một căn bệnh hiếm gặp về tủy xương. Trong 10 năm, bà tiếp tục công việc của mình, chịu đựng đau đớn và từ chối ngừng hoạt động trong phòng thí nghiệm. Ngày 26/10/1957, bà qua đời vì suy thận.

Phát thanh viên nổi tiếng Edward R. Murrow đã ca ngợi sự cống hiến, trí tuệ, sự liêm chính, lòng dũng cảm và sự chuyên nghiệp của bà trong việc theo đuổi lĩnh vực y học và hóa sinh. Hình ảnh bà cũng vinh dự xuất hiện trên tem thư của Mỹ năm 2008. Hố Cori trên Mặt Trăng được đặt theo tên bà. Bà cũng có chung một "ngôi sao" với chồng ở Đại lộ Danh vọng St. Louis.