Những câu chuyện văn hóa thú vị từ món chay

Xưa nay, kỵ giỗ là truyền thống rất được coi trọng của mọi gia đình người Việt. Vào những dịp này, bao bộn bề đời thường của mỗi người đều tạm thời gác lại để thành tâm hướng về nguồn cội, cùng nhau hào soạn mâm cỗ cúng bình an dâng lên ông bà tiên tổ.

Xuất phát từ nếp sống ghi cội nhớ nguồn ấy, bên cạnh việc giới thiệu các món chay theo phong cách ẩm thực cung đình hay những món chay mang hương vị thanh tân mới mẻ, Thanh tịnh mâm cỗ Việt của Hồ Đắc Thiếu Anh và Nguyễn Hồ Tiếu Anh còn gói ghém bao kỷ niệm quyến luyến của tác giả bên cha mẹ anh em, cùng những bài học vỡ lòng về cách đơm cơm rót nước, cách sắp xếp chỉnh trang mâm cỗ cúng theo lối "quân-thần-tả-sứ" sao cho thật nghiêm ngắn, trang trọng…

Ý nghĩa sâu sắc ẩn sau mâm cỗ chay của người Việt

Nếu như người Tây phương đề cao sinh nhật thì người Á Đông lại xem trọng ngày mất. Trong những dịp này, các thành viên gia đình thường tề tựu lại và nấu những món ăn đặc biệt làm thành mâm cỗ cúng dâng lên tổ tiên. Mâm cỗ cúng dù chay hay mặn đều là nhằm thể hiện tấm lòng tưởng nhớ của con cháu đến các bậc tiên hiền và cũng là cách nhắc nhở các thế hệ đời sau không quên cội nguồn.

Mâm cỗ mặn của người Việt xưa mang ý nghĩa văn hóa làng xã, còn mâm cỗ chay có từ bao giờ thì không thấy tài liệu nào nói rõ, chỉ biết là từ khi đạo Phật du nhập vào xứ ta thì cũng là lúc người nước ta biết ăn chay. Theo sử sách ghi lại thì thế kỷ XII - XIII là thời kỳ Phật giáo cực thịnh, các vua nhà Trần cũng thường có lệ ăn chay. Hay như theo lời kể của các cựu thần thì trước khi làm lễ tế Giao, các vua nhà Nguyễn phải vào trai cung tĩnh thân 3 ngày, xa rời tửu sắc và ăn chay để thân tâm thanh sạch, cầu cho quốc thái dân an.

Cỗ chay hay cỗ mặn là tùy quan niệm, truyền thống của mỗi gia đình. Tuy nhiên, ngoài mâm cỗ chay tại chùa thì hầu hết các gia đình Phật tử cũng thường thể hiện tấm lòng thành kính đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ qua những món cúng chay. 

Theo nhận định của tác giả, làm cỗ cúng trước là để tưởng nhớ và cầu cho các bậc tiên hiền quá vãng được an tịnh nơi cõi lành, sau là để nhắc nhở con cháu trong nhà đừng quên cội quên nguồn. Tổ tiên của chúng ta đâu thể thọ thực như người còn sống mà chỉ cảm thọ sự thành tâm từ lòng hiếu kính của con cháu qua mâm cỗ chay, vậy thì không nên đánh đổi sự sống của sinh vật mà làm cỗ cúng để tránh nghiệp sát sanh và cũng để tạo phước đức cho người thân quá cố.

Những gợi ý hữu ích về mâm cỗ cúng thanh lành

Từ phương Nam, qua miền Trung rồi ra phương Bắc, mỗi miền đất nước lại có một phong vị ẩm thực riêng, trong đó bao gồm cả mâm cỗ chay. Từ những món chay truyền thống, tư duy tiếp biến làm mới cách chế biến, trang trí, phong vị sao cho phù hợp với thị hiếu, khẩu vị của mọi giới, mọi lứa tuổi và mọi thành phần thực khách là một yêu cầu thiết yếu trong thời điểm đất nước hội nhập và phát triển ngày nay.

Thanh tịnh mâm cỗ Việt là một thể nghiệm độc đáo của 2 nghệ nhân xứ Huế Hồ Đắc Thiếu Anh và Nguyễn Hồ Tiếu Anh khi thực hiện lại các mâm cỗ chay theo phong vị cung đình xưa, phong vị cổ truyền và phong vị mới trên nền nguyên liệu có sẵn nơi quê nhà. Mục đích đầu tiên của hai nghệ nhân là để giới thiệu với thực khách gần xa di sản văn hóa vật chất của một dân tộc, một địa phương mà ảnh hưởng của văn hóa Phật giáo đã thấm sâu trong đời sống của người cố đô; đồng thời, đây cũng là một cách báo ân với tiền nhân dòng tộc vì đã để lại cho hậu sinh một di sản văn hóa ẩm thực chay giá trị.

Tác giả Hồ Đắc Thiếu Anh (trái) và Nguyễn Hồ Tiếu Anh

Tác giả Hồ Đắc Thiếu Anh là nghệ nhân Văn hóa Ẩm thực Việt Nam, Kỷ lục gia tôn vinh Nghệ nhân Văn hóa Ẩm thực Việt Nam, hội viên chuyên ngành Văn hóa Ẩm thực Liên hiệp các Hiệp hội UNESCO Việt Nam, thành viên Ban cố vấn Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam, giáo viên gia chánh các trung tâm đào tạo kỹ năng cuộc sống và các đài truyền hình. 

Tác giả Nguyễn Hồ Tiếu Anh là hội viên chuyên ngành Văn hóa Ẩm thực Liên hiệp các Hiệp hội UNESCO Việt Nam, hội viên Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam, giáo viên gia chánh các trung tâm đào tạo kỹ năng cuộc sống trong nước và nước ngoài.