Phú Yên: Những nông dân chân lấm tay bùn tham gia hội đua ngựa gò Thì Thùng

Tưng bừng vó ngựa ngày xuân

Hằng năm, cứ vào trung tuần tháng Giêng, hàng ngàn người dân cùng du khách trong cả nước đổ về gò Thị Thùng (xã An Xuân, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên) xem hội đua ngựa gò Thì Thùng.

Không nhớ rõ môn đua ngựa ở đây có từ bao giờ, chỉ biết rằng những ngày mới giải phóng ở xã miền núi An Xuân ngày Tết vắng vẻ, nhưng các thanh niên nơi này dắt ngựa ra gò Thì Thùng để đua với nhau.

Gò Thì Thùng bằng phẳng và rộng mênh mông. Ngựa đua là những chú ngựa hằng ngày cùng họ lên rẫy thồ hàng, được khoác thêm tấm vải màu cho thêm phần long trọng. Những cô gái trong làng đến xem cũng hái những bó hoa rừng quanh đấy tặng cho người chiến thắng trong cuộc đua. Rồi thôn này thi với thôn kia, đến nay, hội đua ngựa đã lan rộng ra toàn tỉnh Phú Yên.

Năm nay, hội đua ngựa gò Thì Thùng có sự tham gia của 32 kỵ mã cùng 32 kỵ sĩ. Mỗi đợt đua, chọn 4 kỵ mã ra trường đua. Sau đó, chọn 8 con ngựa về nhất để vào đua bán kết với 2 đợt đua. Tiếp đó, 4 ngựa về nhất, nhì ở bán kết bước vào tranh tài ở trận chung kết. Các kỵ sĩ chính là những nông dân chân lấm tay bùn. Kỵ sĩ trẻ nhất trong hội đua khoảng 20 tuổi và người lớn nhất trên 60 tuổi, có cả những người có thâm niên 30, 40 năm đua ngựa.

Sau tiếng trống khai hội, cuộc đua bắt đầu. Tuy nhiên, khi xuất phát thì đủ nhưng về sau cứ rớt dần, khi đến đích chỉ còn 1, 2 kỵ mã. Người và ngựa đều không chuyên, nhưng không khí hội đua hấp dẫn. Tiếng trống thúc giục, tiếng vỗ tay, tiếng hò reo cổ vũ làm cho cuộc đua tăng thêm sức nóng.

Kết quả, giải nhất cuộc đua ngựa mùa Xuân năm 2023 thuộc về kỵ sĩ Lê Thành Trung (xã An Hiệp, huyện Tuy An) với ngựa số 23.

"Hội đua ngựa Gò Thì Thùng là hoạt động văn hóa đặc sắc có một không hai không chỉ riêng ở tỉnh Phú Yên mà của cả khu vực miền Trung - Tây Nguyên. Năm 2023, có 32 kỵ sĩ tham gia và số lượng bà con nhân dân, du khách cũng tập trung đông hơn mọi năm, tạo không khí phấn khởi trong năm mới" - ông Huỳnh Văn Khoa - Chủ tịch UBND huyện Tuy An cho biết.

Chứng tích lịch sử còn mãi với thời gian

Người dân, du khách mỗi dịp đến với hội đua ngựa Thì Thùng, sẽ lại có dịp thăm quan chứng tích lịch sử thiêng liêng của vùng đất này.

Cao nguyên gò Thì Thùng có độ cao khoảng 400m so với mực nước biển, quanh năm khí hậu mát mẻ, cây xanh trái ngọt hiền hòa. Trên đỉnh cao nguyên này, có một mặt bằng gò bãi rộng lớn và một hệ thống hầm địa đạo của quân, dân Phú Yên trong những năm kháng chiến chống Mỹ. Hệ thống hầm địa đạo này đã góp bao trận đánh làm rúng động kẻ thù, làm nên những chiến công vang dội của quân, dân ta.

Ngày đó, trước sự lớn mạnh của kẻ thù, Tỉnh ủy Phú Yên và Ban Chỉ huy quân sự Khu V quyết định đào địa đạo tại gò Thì Thùng. Công trình khởi công vào ngày 10/5/1964. Tỉnh đội Phú Yên và Huyện đội Tuy An trực tiếp chỉ huy cho các xã An Xuân, An Định, An Nghiệp đào địa đạo. Đến tháng 8/1965, địa đạo gò Thì Thùng hoàn thành, với tổng chiều dài 1.948m xuyên qua gò Thì Thùng, sâu 4,5m, rộng 0,8m.

Toàn bộ địa đạo có 486 giếng, trên miệng giếng lấy gỗ đặt rầm, cách 20m chừa một cửa hông có ngụy trang. Bên trên địa đạo đặt vọng gác có đài quan sát. Xung quanh địa đạo là một hệ thống dây thông hào chằng chịt chạy ngang dọc. Khi có địch, quân ta xuất hiện để đánh, đánh xong thì rút xuống, địch không phát hiện và nhân dân tuyệt đối giữ bí mật an toàn.

Sau ngày giải phóng, dấu vết chiến tranh trên gò Thì Thùng còn in rõ bởi hố bom, bãi mìn và thuốc súng. Thế nhưng, hiện nay những khoảng đất của chiến trường xưa đã xanh dần, các dãy nhà mới mọc lên, cuộc sống của người dân nơi đây dần được cải thiện. Năm 2009, địa đạo gò Thì Thùng được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử quốc gia. Cùng với địa đạo Củ Chi (TP Hồ Chí Minh), địa đạo Vĩnh Mốc (tỉnh Quảng Trị), địa đạo gò Thì Thùng là 1 trong 3 địa đạo lớn ở nước ta.

Đâu đó trong tiềm thức, người dân xã An Xuân vẫn không nguôi kỳ vọng, ước mơ rằng di tích lịch sử trên quê hương mình sẽ được trùng tu nhiều hơn nữa để trở thành một địa điểm thu hút nhiều du khách đến tham quan. Điều ước của họ hoàn toàn có cơ sở, bởi nơi đây hội tụ được 3 cái nhất mà không nơi nào có được: có di tích địa đạo gò Thì Thùng, có hội đua ngựa truyền thống, có một con đường rộng lớn dài khoảng 10km thông suốt nối dài từ xã An Xuân đến Nhà thờ Bác Hồ tại xã Sơn Định (huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên).