Tâm lý con cua: Không ăn được thì đạp đổ

Tâm lý con cua (Crab Mentality) là một hiện tượng mà mọi người phản ứng một cách tiêu cực về suy nghĩ, lời nói hoặc hành động của họ đối với những người đi trước họ, mặc dù có thể họ không mong đợi sẽ có lợi ích trực tiếp khi làm như vậy. Trong tiếng Việt có câu: "Không ăn được thì đạp đổ" cũng mang ý nghĩa tương tự.

Ví dụ, tâm lý con cua có thể khiến bạn nản lòng và tìm cách phá một người nào đó khi họ bắt đầu có thành tích ở trường hoặc cơ quan, đơn giản vì bạn cảm thấy cay đắng hoặc phẫn nộ khi mình không được như họ trong khi mình cũng vật lộn với công việc.

Tên của hiệu ứng tâm lý này xuất phát từ một câu chuyện về những con cua ở trong xô. Nhà văn người Philippines, Ninotchka Rosca - người đặt tên cho hiệu ứng này, đã quan sát những con cua nằm trong một chiếc xô. Bà nhận thấy nếu chỉ có một con cua thì nó có thể dễ dàng bò ra ngoài được, nhưng nếu cho nhiều con cua vào một chiếc xô thì chúng không thể thoát ra khỏi vì liên tục kéo nhau xuống. 

Một ví dụ về tâm lý con cua là một người lan truyền những tin đồn ác ý ở nơi làm việc của họ về một đồng nghiệp sắp được thăng chức, mặc dù họ không nhận được bất kỳ lợi lộc gì từ việc lan truyền những tin đồn đó.

Hay khi nói đến tài chính của bạn, nếu bạn đã cố gắng xoay sở để trả hết các khoản nợ của mình sau một khoảng thời gian khó khăn, những người trong gia đình bạn không đạt được tiến bộ tương tự có thể sẽ chế giễu thành tích của bạn.

Hoặc khi bạn bắt đầu cố gắng tập thể dục và cải thiện thể chất bằng chế độ ăn uống hợp lý sau một khoảng thời gian dài bỏ bê bản thân, thì những người không thể làm điều tương tự như vậy có thể cố gắng phá hoại sự tiến bộ của bạn bằng cách chê bai, bàn lùi hoặc phán xét.

Sự nguy hiểm của tâm lý con cua

Tâm lý con cua có thể gây hại cho hiệu suất làm việc, học tập của những người mà nó đang nhắm đến, và cũng có thể làm tổn thương họ theo những cách khác nhau, chẳng hạn như khiến họ cảm thấy bị cô lập.

Tâm lý con cua cũng có thể cản trở khả năng làm việc theo nhóm và cả khả năng cộng tác với nhau.

Tâm lý con cua khiến cho môi trường chung của nhóm trở nên khó chịu và tiêu cực.

Tâm lý con cua có thể khiến người mắc phải lãng phí thời gian của mình vào những việc vô ích.

Tâm lý con cua khuếch đại những cảm xúc tiêu cực, chẳng hạn như tham lam, ghen tị, ích kỉ.

Tâm lý con cua cũng khiến mọi người hành động theo cách mà xã hội không mong muốn, do đó nó cũng đẩy người khác ra xa.

Tại sao mọi người có tâm lý con cua?

Có nhiều nguyên nhân khác nhau khiến một người mắc phải tâm lý con cua.

Đầu tiên, trong một số trường hợp, tâm lý con cua được thúc đẩy bởi động cơ cảm xúc. Chẳng hạn như khi mọi người muốn cảm thấy tốt hơn về bản thân mình. Ví dụ, tâm lý con cua được sử dụng như một công cụ để đối phó với sự đố kị, hoặc như một cách để khiến ai đó cảm thấy tốt hơn về địa vị của chính họ, bằng cách hạ thấp thành tích của người khác.

Thứ 2, tâm lý con cua có liên quan đến nhiều thành kiến nhận thức, trong đó có xu hướng tổng bằng không, tức là một ai đó tin rằng lợi ích của người khác sẽ phải trả giá bằng tổn thất của họ. 

Tương tự, một thành kiến khác có thể khiến mọi người có tâm lý con cua là hiệu ứng đoàn tàu, là thành kiến khiến mọi người suy nghĩ và hành động theo một cách nhất định, bởi họ tin rằng những người khác cũng đang làm như vậy. Ví dụ, tâm lý con cua có thể lây lan trong một nhóm xã hội như một nhóm bạn hoặc một nhóm đồng nghiệp, khi mọi người bắt đầu thể hiện tâm lý này vì họ thấy những người khác cũng làm như vậy.

Dấu hiệu của tâm lý con cua

Sẽ rất hữu ích nếu bạn có thể biết liệu một ai đó, hay ngay cả chính bạn có tâm lý con cua hay không. 

Dấu hiệu chính của tâm lý con cua là ai đó thường cố gắng ngăn cản hoặc phá hoại người khác trong khi họ không nhận được lợi ích trực tiếp nào khi làm vậy.

Ngoài ra, các dấu hiệu khác có thể cho thấy ai đó mang tâm lý con cua bao gồm:

- Có xu hướng nói xấu về người khác.

- Có xu hướng phản ứng tiêu cực với thành tích của người khác.

- Cố gắng tham gia vào thành tích của người khác nhằm hạ thấp họ.

- Xem thành tích của người khác là phản ánh tiêu cực về bản thân.

- Có xu hướng cảm thấy những người khác đang cạnh tranh trực tiếp với mình, ngay cả khi không phải như vậy.

- Thể hiện sự hài lòng, thỏa mãn trước bất hạnh của người khác.

- Thiếu lòng trắc ẩn đối với người khác.

- Không có khả năng làm việc, cộng tác cùng người khác.

- Có xu hướng phàn nàn và chỉ trích liên tục mà không có bất kì nỗ lực nào trong việc giải quyết vấn đề.

- Bất an và cay đắng cho khả năng, thành tích hoặc địa vị của chính mình.

Làm thế nào để tránh tâm lý con cua

Bước đầu tiên để tránh mắc phải tâm lý con cua là nhận ra thực tế rằng bạn đang thể hiện nó hoặc bạn sắp làm như vậy. Bạn có thể làm điều này bằng cách xem qua các dấu hiệu phổ biến của tâm lý con cua, nhưng điều quan trọng chính cần xem xét là liệu suy nghĩ, hành động và lời nói của bạn có đang ngăn cản hay phá hoại ai đó mà không có lý do chính đáng hay không.

Khi bạn nhận ra mình đang có tâm lý con cua, bạn nên cố gắng giải quyết các vấn đề tiềm ẩn đằng sau nó. Thêm nữa, hãy thúc đẩy bản thân bằng những suy nghĩ tích cực để tránh tâm lý này. Ví dụ, thay vì bị ám ảnh bởi những gì người khác đang làm và đạt được, bạn có thể cố gắng và tập trung vào mục tiêu và sự tiến bộ của chính mình.

Tương tự, bạn có thể cố gắng tìm kiếm những khía cạnh tích cực trong thành tích của người khác. Thay vì cảm thấy cay đắng về những gì người khác có được, bạn có thể cân nhắc xem mình có thể học được gì từ họ.

Nhìn chung, để tránh tâm lý con cua, bạn nên nhận ra rằng đây là vấn đề của bạn, sau đó giải quyết các vấn đề khiến bạn trở nên như vậy, đồng thời sửa đổi suy nghĩ của mình bằng cách tập trung vào các bài học mà bạn có thể học được từ người khác.