Tăng thuế thuốc lá: Giải pháp để giảm thiểu tỷ lệ hút thuốc

Biết có hại nhưng khó bỏ

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính, đến năm 2025 vẫn còn khoảng 1,1 tỷ người hút thuốc lá trên toàn cầu. Theo các chuyên gia y tế, tỷ lệ cai nghiện thuốc lá thực tế rất thấp với khoảng 8% người hút thuốc lá có thể cai nghiện được thành công nhưng trong đó lại có đến 90%-95% người tái nghiện.

Anh Nguyễn Văn Linh (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) dù mới 35 tuổi nhưng đã hút thuốc lá được 15 năm. Dù biết hút thuốc lá ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của bản thân và những người xung quanh, thế nhưng đến hiện tại anh vẫn chưa bỏ được.

"Cũng muốn bỏ thuốc lắm nhưng khó khăn quá, cứ một hai tiếng mà không hút là trong người thấy khó chịu, không thể tập trung làm việc được. Tôi biết là hút thuốc có thể gây ung thư phổi và nguy cơ mắc nhiều bệnh khác liên quan đến tim mạch, song không tài nào bỏ được", anh Linh cho hay.

Theo WHO, người hút thuốc trung bình đưa vào cơ thể 1 - 2 mg nicotine/mỗi điếu thuốc hút. Hút thuốc lá đưa nicotine một cách nhanh chóng đến não, trong vòng 10 giây sau khi hít vào. Nicotine được xếp vào nhóm các chất có tính chất dược lý gây nghiện chủ yếu, tương tự như các chất ma tuý heroin và cocain. Tác dụng gây nghiện của nicotine chủ yếu là trên hệ thần kinh trung ương với sự có mặt của các thụ thể nicotine trên các cấu trúc não, gây tác động tâm thần kinh như cảm giác sảng khoái, vui vẻ, tăng hoạt động nhận thức và trí nhớ ngắn hạn.

Nếu không có nicotine, hoạt động của não bộ sẽ bị cản trở rất nhiều, người hút thuốc lá buộc lòng phải hút mãi để cung cấp cho cơ thể chất nicotine, tạo ra một vòng xoắn trong hút thuốc lá. Chỉ sau thời gian ngắn hút thuốc, họ trở nên lệ thuộc vào cảm giác do thuốc lá mang lại. Như vậy, nghiện thuốc lá đã thành một bệnh mà không phải là thói quen.

Chính vì tác dụng kích thích nhanh mạnh, gây hưng phấn tức thời của nicotine khiến người hút nghiện thuốc lá từ trung bình đến nặng và một khi nghiện thì rất khó bỏ.

"Muốn sống lâu hãy bỏ thuốc lá đi"

Anh Nguyễn Ngọc Thiện (35 tuổi, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội) đã hút thuốc lá được gần 10 năm. Khoảng 1 năm gần đây, anh thấy sức khỏe của mình không tốt, thường xuyên bị ho nên đã quyết tâm cai nghiện thuốc lá.

"Trước đây cứ ra ngoài là trong túi tôi lúc nào cũng có bao thuốc, cái bật lửa. Bình thường thì mỗi ngày tôi hút nửa bao nhưng khi nào tụ tập anh em ngồi nhậu thì hút nhiều hơn. Gần đây tôi đi khám, bác sĩ bảo tôi muốn sống lâu thì phải bỏ thuốc lá đi. Thế là tôi quyết tâm bỏ hẳn, giờ ra đường nhìn mọi người hút, tôi cũng thèm lắm nhưng vì sức khỏe đành nhịn", anh Thiện chia sẻ.

Theo WHO, Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ hút thuốc lá cao nhất thế giới. Trung bình cứ 3 nam giới thì có 1 người hút thuốc, 2/3 số phụ nữ và trẻ em thường xuyên hít phải khói thuốc ở nhà, 33 triệu người không hút thuốc nhưng thường xuyên hít phải khói thuốc. 

Những năm gần đây, các vỏ bao thuốc lá đều được in dòng chữ "hút thuốc có thể gây ung thư phổi" và hình ảnh cảnh báo về các bệnh tim mạch, phổi. Thế nhưng nhiều người nghiện thuốc lá vẫn sử dụng, bất chấp sự cảnh báo vì nghĩ rằng việc đó chưa cần lo lắng bởi đó là... chuyện tương lai.

Ông Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO tại Việt Nam, cho hay, bản chất nicotine trong thuốc lá điếu hay thuốc lá điện tử đều là chất gây nghiện mạnh. Bên cạnh đó, giá thuốc lá rẻ do mức thuế thấp cũng là nguyên nhân khiến tỷ lệ hút thuốc ở Việt Nam vẫn ở mức cao.

Việt Nam hiện đứng trong top 10 quốc gia có giá bán thuốc lá rẻ nhất thế giới. Mỗi bao thuốc lá bán lẻ ở Việt Nam chỉ khoảng từ 10.000 - 20.000 đồng, được bán khắp nơi trong tận ngõ ngách. Giá thuốc lá rẻ trong khi thu nhập người Việt Nam tăng đều qua các năm, vì thế nhiều người lao động nghèo, người có thu nhập thấp vẫn có thể dễ dàng tiếp cận.

Theo ông Lâm, tăng thuế thuốc lá đã được nhiều nước trên thế giới áp dụng và mang đến hiệu quả tích cực trong việc làm giảm tỉ lệ sử dụng thuốc lá. Minh chứng như ở Úc, một bao thuốc lá hiện nay có giá rất cao - trên 40 đô la Úc. Trong đó, thuế chiếm đến 70% giá bán. Nhờ vậy, tỉ lệ hút thuốc lá ở quốc gia này giảm đều đặn, đến nay chỉ còn khoảng 10%.

Hay như ở Philippines, tỉ lệ hút thuốc lá liên tục giảm qua các năm: 29% (năm 2009), 23% (năm 2015), 19% (năm 2021). Nguồn ngân sách mà Philippines thu được từ thuế thuốc lá là trên 3 tỉ USD/năm.

Ở Việt Nam, mỗi năm tiêu thụ đến 3,9 tỉ bao thuốc lá thế nhưng thuế thu được chỉ có 708 triệu USD/năm. Trong khi đó, Thái Lan mỗi năm chỉ tiêu thụ 2 tỉ bao nhưng ngân sách thu gần 2,1 tỉ USD/năm (gấp 3 lần Việt Nam).