Thị trường điện cạnh tranh: Kỳ vọng 20 năm qua vẫn… mờ nhạt

Chiều 7/11, Quốc hội thảo luận về dự án Luật Điện lực (sửa đổi). Một trong những nội dung được các đại biểu thảo luận sôi nổi là làm thế nào để có một thị trường điện cạnh tranh

Chỉ là bề nổi của thị trường điện cạnh tranh

Đại biểu Trần Hữu Hậu - Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh - cho hay, cách đây 20 năm, ông là thành viên Ủy ban Khoa học - Công nghệ, Môi trường Quốc hội khóa XI, tham gia thẩm tra Luật Điện lực. Khi ấy, vấn đề được đặc biệt quan tâm là xây dựng và hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh. Thế nhưng đến nay, một thị trường điện cạnh tranh thực sự có vẻ còn rất mờ nhạt và xa vời.

Thị trường điện cạnh tranh có 3 cấp độ nhưng đến nay cả 3 cấp độ chỉ là bề nổi của thị trường điện cạnh tranh.

Cấp độ 1 là phát điện cạnh tranh, khi chứng kiến sự bùng nổ của đầu tư tư nhân, sự tham gia của ngành dầu khí, than - khoáng sản…. Tuy nhiên, "phát điện có cạnh tranh được không khi hầu hết điện sản xuất ra phải hòa lưới, truyền tải trên lưới điện do tổng công ty 100% vốn EVN (Tập đoàn Điện lực Việt Nam) quản lý, vận hành; và họ vẫn cơ bản chỉ có thể bán điện cho các tổng công ty 100% vốn của EVN?" - đại biểu Hậu nêu vấn đề.

Cấp độ 2 là mua, bán buôn điện cạnh tranh. "Bán buôn có cạnh tranh thực thụ được không khi cả 5 đầu mối mua bán buôn hiện tại đều là các tổng công ty 100% vốn EVN", ông Hậu tiếp tục đặt câu hỏi.

Với cấp độ 3 là bán lẻ điện cạnh tranh. Tháng 8/2020, Bộ Công Thương phê duyệt đề án thiết kế mô hình thị trường bán lẻ điện cạnh tranh và cho đến nay thì "kết quả còn rất khiêm tốn".

Theo ông Hậu, muốn có thị trường điện cạnh tranh thực sự, phải thay đổi triệt để, tách bạch thực sự 3 khâu then chốt của ngành điện là phát điện, truyền tải điện và điều độ hệ thống điện quốc gia.

Đại biểu Trần Hữu Hậu nêu: "Rất tiếc là sau 20 năm, trái tim của hệ thống điện quốc gia, tức Trung tâm Điều độ điện Quốc gia mới chính thức tách ra khỏi EVN chuyển về Bộ Công Thương, còn đang lo ổn định tổ chức, nhân sự và chưa biết đến bao giờ sẽ thực sự ra khỏi "cái bóng khổng lồ" của EVN.

Trong khi đó, những sửa đổi trong dự thảo lần này chưa có được những quy định pháp lý đủ mạnh để sự thay đổi mang tính quyết định giúp thị trường điện cạnh tranh, công khai, minh bạch; góp phần quyết định cho sự phát triển mạnh và bền vững của ngành điện Việt Nam.

Ông Hậu đề nghị nếu thông qua tại kỳ này chỉ nên tập trung vào những vấn đề cấp thiết, đã được đánh giá tác động kỹ lưỡng, làm cơ sở thực hiện mục tiêu trước mắt là bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. Nếu sửa đổi toàn diện cần có sự nghiên cứu sâu, xem xét kỹ hơn nên cần qua hai kỳ họp.

Phải kiểm soát để bảo đảm được ổn định kinh tế vĩ mô và an sinh xã hội

Giải trình trước ý kiến của các đại biểu, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, dự thảo Luật Điện lực sửa đổi đã bổ sung quy định về những cơ chế, chính sách chủ đạo để xây dựng và phát triển thị trường điện cạnh tranh ở cả 3 cấp độ. "Đến giờ này đã phát điện cạnh tranh với 52% các nhà đầu tư ngoài nhà nước" - Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên thông tin.

Ngoài ra, chúng ta cũng vừa mới ban hành chính sách mua, bán điện trực tiếp và cũng đã quy định không chỉ 5 đơn vị được mua buôn điện. Về bán lẻ thì chúng ta đang sửa các quy định về giá, giá 2 thành phần, khung giá theo giờ…, ông Nguyễn Hồng Diên cho biết.

Vẫn theo Bộ trưởng Bộ Công Thương, Việt Nam có điểm khác với các nước khi không thể theo hoàn toàn cơ chế thị trường, vì đằng sau còn có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. "Đầu vào có cao đến bao nhiêu nhưng đầu ra vẫn phải kiểm soát để bảo đảm được ổn định kinh tế vĩ mô và an sinh xã hội", ông Diên cho hay.