Muốn lấy vợ phải chặt đủ một trăm bó củi
Từ xưa, người T’rin ở xã Yang Ly cho rằng, các chàng trai muốn tìm được vợ, bên cạnh phải đánh mã la hay, múa giỏi, còn phải có sức khỏe và sự chịu đựng dẻo dai. Vì thế đồng bào nơi đây hình thành tập tục đốn củi để hỏi vợ nhằm thử sức chàng trai trước khi lấy vợ.
Già Hà Mà Dá (79 tuổi, ngụ thôn Gia Cố) cho biết, ngày trước, muốn lấy vợ phải chặt đủ một trăm bó củi. Chặt củi rất cực vì phải chặt cây mọc trên núi cao, thân chắc để chụm lửa lâu tàn. Từ làng đến nơi chặt củi phải hơn một cây số theo đường chim bay, nếu đi đường mòn phải mất hơn 3 giờ đồng hồ. Củi chặt phải chọn thân cây đều, to cỡ cùm chân người lớn, mỗi bó bằng một vòng ôm. Để được lấy vợ, già Dá phải mất gần một năm lên rừng chặt củi.
Không chỉ nhọc nhằn, việc vào rừng chặt củi gắn liền với nhiều mối nguy chết người. Thời già Dá tìm vợ, vào rừng rậm tìm củi có nhiều thú dữ rình rập như cọp, rắn độc. Chỉ cần sơ hở một chút sẽ trở thành mồi ngon của thú dữ. Cực khổ, nguy hiểm là vậy nhưng muốn được vợ, các chàng trai phải liều mình đi đốn củi, nếu không sẽ chẳng cô gái nào thèm để ý. “Một điều kiêng kỵ là không được gian lận. Nếu chàng trai gian lận số củi mà bị phát hiện thì phạt vạ rất nặng. Không chỉ không được vợ mà còn bị phạt bò, heo, rượu cần để thiết đãi dân làng. Chàng trai sẽ bị mọi người chê cười và chắc chắn về sau không tìm được vợ là người làng”, già Dá nói.
Các bậc cao niên ở xã Yang Ly cho biết, nhiều trường hợp chàng trai đã đốn đủ trăm bó củi nhưng “nhạc phụ” tương lai khó tính, không ưng số củi đó nên bắt đi đốn lại. Việc này là muốn thử thách tính tình, sự kiên nhẫn của chàng rể tương lai. Nếu chàng trai chán nản thì coi như công đốn củi trước đó đổ sông đổ biển. Trước đây, ở xã Yang Ly đã có nhiều chàng trai chán nản bỏ cuộc vì điều này. Tuy nhiên, sau đó họ cũng tìm được người con gái khác và sống với nhau rất hạnh phúc.
Theo ông Xa Nga - nguyên Bí thư Đảng ủy xã Yang Ly, cha mẹ ngày xưa đặt ra tập tục này là để xem cái sức, cái chí của chàng trai sắp làm chồng con gái mình.
Từ năm 1999, UBND tỉnh Khánh Hòa có Công văn số 618/CV-UB hướng dẫn thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang. Tại điều 8 của công văn về bài trừ hủ tục, mê tín dị đoan trong lễ cưới, ghi rõ: “Xóa bỏ tục lệ thử tài chú rể bằng cách chú rể phải lên rừng chặt cây. Vì tục lệ này vi phạm Luật Bảo vệ rừng. Xóa bỏ tục chặt 100 bó củi làm lễ vật cưới của người T’rin, có thể tìm kiếm một số bó củi khô nộp lễ cưới tượng trưng theo tập quán”.
“Khi được cán bộ giải thích, vận động, bà con hiểu rõ tục lệ lên rừng chặt cây không còn phù hợp với cuộc sống mới, mất nhiều thời gian, công sức và không cần thiết nên đã thôi dần. Nhờ đó mà những năm gần đây đã không còn cảnh những chàng trai T’rin lầm lũi vác rựa vào rừng đốn cây để có được vợ. Bây giờ, chỉ cần một bó củi khô là chàng trai có thể cưới được vợ”, ông Xa Nga cho biết.
Lễ cưới không thể thiếu nghi lễ đút thịt lạ lùng
Sau khi chàng trai đốn củi để làm lễ vật và được gia đình cô gái đồng ý, gia đình nhà trai phải sang nhà gái làm lễ dạm hỏi với các lễ vật cần thiết, gồm: chiếc vòng đồng, những sợi dây cơm (chuỗi hạt nhiều màu sắc), chiếc khăn lau mặt mới… Có gia đình tùy theo yêu cầu của họ nhà gái còn bổ sung thêm ché rượu cần, chiếc nhẫn vàng hay con heo 3 gang tay (chiều dài heo bằng 3 gang tay).
Già Dá bảo, bây giờ chỉ cần một bó củi khô là được. Tuy nhiên, trong lễ dạm hỏi không thể thiếu chiếc vòng đồng - vật thiêng chứng minh cho tình yêu của người T’rin. Sau phần đánh mã la đón tiếp khách, việc kế tiếp là họ nhà gái sẽ mời trầu tất cả mọi người của họ nhà trai. Dù không ăn được trầu thì tất cả mọi người họ nhà trai cũng phải nhận trầu từ cô gái.
Phần quan trọng nhất trong lễ dạm ngõ chính là việc đôi trai gái trao những chiếc vòng đồng đính ước mà hai nhà đã chuẩn bị. Lúc này, chàng trai mở tráp được quấn bằng vải đỏ để lấy chiếc vòng đồng đeo vào tay cô gái. Cô gái cũng làm điều tương tự với chàng trai. Nếu một trong hai người không nhận chiếc vòng đồng từ tay người kia thì coi như họ không có tình cảm với nhau nữa và người mai mối phải tính đến một phương án khác. Tuy nhiên, trường hợp này rất hiếm. Cũng vì vậy nên chiếc vòng đồng trở thành một lễ vật không thể thiếu trong lễ dạm hỏi của người T’rin. Đó như minh chứng cho một tình yêu đẹp và trọn vẹn của đôi trẻ.
Sau lễ dạm hỏi một thời gian, nhà gái phải sang nhà trai đáp lễ và bàn ngày lành tháng tốt tổ chức lễ cưới. Nhà giàu hay nghèo thì khi tổ chức lễ cưới cũng phải có rượu cần, mổ heo dài ít nhất 3 gang tay để khao đãi người thân và bà con dân làng cùng chung vui.
Trong lễ cưới không thể thiếu nghi lễ đút thịt. Bắt đầu lễ cưới, cha của chú rể cầm đĩa thịt heo ngon nhất gắp một miếng đút cho cha cô dâu và ngược lại. Sau đó, mẹ của chú rể và cô dâu cũng thực hiện nghi lễ đút thịt. Tiếp đến là chú rể và cô dâu đút thịt cho nhau trong thế mặt đối mặt. Sau đó, cô dâu gắp miếng thịt đút cho cha chồng và cha chồng thực hiện động tác trả lễ tương tự. Đến đây thì mọi người cùng nhau dự tiệc ăn uống no say và chúc mừng đôi trẻ sống hạnh phúc trong tiếng mã la vui nhộn.
“Nghi lễ đút thịt như một cử chỉ để tỏ tấm lòng gần gũi, sẻ chia những đắng cay, ngọt bùi trong gia đình, dòng tộc. Kể từ đây, cô dâu chú rể phải biết nể trọng những người thân có vai vế lớn hơn mình và tuân thủ những điều cấm kỵ được coi là xúc phạm tới họ theo luật tục của người T’rin”, già Dá cho biết.
Ngày nay, mặc dù ít nhiều chịu ảnh hưởng của lối sống hiện đại nhưng đồng bào T’rin vẫn luôn giữ được nét đẹp văn hóa truyền thống đặc trưng của dân tộc mình. Họ đã biết loại bỏ những thủ tục rườm rà, thay vào đó là những yếu tố tích cực phù hợp với xu thế hiện nay và chắt lọc giữ gìn những tinh hoa văn hóa truyền thống.