Rộn ràng làng làm bánh ú tro ở xứ Quảng

Chúng tôi rất ấn tượng khi đến làng Hoán Mỹ vào một ngày cận Tết Đoan Ngọ (mùng 5 tháng 5 Âm lịch). Làng Hoán Mỹ với nghề làm bánh ú tro truyền thống đang rộn ràng gói bánh, nấu bánh… Mùi khói củi lò ngai ngái hòa quyện với mùi thơm nồng của bánh ú tro tỏa hương thoang thoảng quanh làng.

Ông Trần Phước Thiện (60 tuổi, trú làng Hoán Mỹ) cho hay, trước khi nấu bánh tro, người làng Hoán Mỹ đi xin hoặc đốt thân cây mè để lấy tro, sau đó lọc lắng lấy nước màu vàng, rồi hòa nước tro với vôi ăn trầu, tiếp đến là chọn nếp (nếp đặc biệt), ngâm nước tro mè để bánh nấu lên sẽ có màu vàng, nên gọi dân dã là bánh ú tro.

Có 2 loại bánh: Bánh có nhân đậu đen xanh lòng và không nhân. Để chín bánh, phải nấu khoảng 4 - 5 giờ. Từ mùng 1 tới mùng 3 là cao điểm, cả làng đều gói bánh, đỏ lửa nấu bánh ú tro để có sản phẩm đem giao cho khách hàng vào mùng 3, mùng 4 và sáng mùng 5.

Các bậc cao niên làng Hoán Mỹ cho hay, trước Tết Đoan Ngọ một tháng, làng Hoán Mỹ rộn ràng với cảnh nhiều bạn hàng đến nhà đặt cọc tiền mua bánh, người lên núi hái hay mua lá đót mang về làng gói bánh, người chuẩn bị củi lửa, nồi nấu, dây gói… Ai có việc gì cũng tạm gác lại, tập trung cho gói bánh ú tro phục vụ cho Mùng 5. Nhà nào gói nhiều thì nhờ hơn 10 thợ gói, nhà gói ít thì kêu thêm vài thợ gói. Mọi người quây quần giữa nhà, vừa gói bánh, vừa trò chuyện rôm rả…

Nhà gói ít bánh thì có vài ba người hoặc một người gói bánh

Theo ông Trần Phước Dũng (55 tuổi), người nấu bánh tro nhiều nhất khu vực này cho hay, bánh tro làng Hoán Mỹ gói từ gạo nếp, nước tro (được lắng từ tro mè) hoặc đậu đen xanh lòng, đậu đen (nếu làm bánh tro có nhân). Lá đót cột bằng sợi dây cói được đi hái hay mua từ các vùng núi như Phước Sơn, Nam Giang, Đông Giang, Phú Túc… về được rửa hoặc lau chùi sạch sẽ, phơi héo để gói bánh. Công đoạn chuẩn bị lá gói, chuẩn bị nguyên liệu tới gói bánh, nấu bánh đòi hỏi sự công phu, tỉ mỉ, khéo léo. Tết Đoan Ngọ năm nay, gia đình ông sản xuất 100.000 bánh ú tro, với giá bỏ sĩ 12.000 đồng/10 cái, sau khi trừ chi phí ông lãi khoảng 30 triệu đồng.

Ông Nguyễn Đức Khôi (67 tuổi) có 30 năm thâm niên trong nghề nấu bánh cho hay, bánh ú tro có nhân 40 nghìn đồng/12 cái; bánh không nhân 10.000 -15.000 nghìn đồng/10 cái. Bánh ú tro có hương vị thơm ngon, tác dụng thanh nhiệt, rất hợp để thưởng thức trong thời tiết oi bức đầu hè. Miếng bánh ú tro thơm mát được ăn kèm với đường cát vàng hoặc cát trắng.

Từ xưa đến nay, người dân làng Hoán Mỹ có truyền thống gói bánh ú tro phục vụ cho Tết Đoan Ngọ. Song, đến nay, vẫn không ai lý giải được bánh tro có từ khi nào, không ai biết ông tổ nghề là ai mà cũng chẳng ai hay gốc tích nó từ đâu, chỉ biết rằng, nó đã trở thành nghề truyền thống của làng.

Hiện nay, làng nghề Hoán Mỹ có hơn 70 hộ làm nghề gói bánh ú tro dịp Tết Đoan Ngọ và các dịp ngày rằm, mùng 1 (Âm lịch) hằng tháng. Song, dịp Tết Đoan Ngọ và Tết cổ truyền, lượng bánh tiêu thụ gấp 100 lần bởi trên bàn cúng Tết Đoan Ngọ không bao giờ thiếu đĩa bánh ú tro của người dân xứ Quảng. 

Đa phần số lượng bánh ú tro cả làng sản xuất đều có bạn hàng đặt trước để bỏ mối cho các người bán ở các chợ khu vực Quảng Nam , Đà Nẵng… Nếu du khách đến làng vào ban đêm sẽ thấy cả làng sáng đèn bởi cả trăm lò bánh đang đỏ lửa, trông rất ấn tượng như cảnh "phim trường" vô cùng độc đáo.

Ông Lê Phước Thảo cho hay, cứ mấy ngày gần Tết Đoan Ngọ, tôi phải thuê người gói bánh mới kịp giao cho khách. Mặc dù bận rộn nhưng ai nấy đều hào hứng vì bánh rất hút hàng. Từ người già đến trẻ nhỏ, ai cũng có thể gói bánh được, làm nhiều hóa quen tay thôi.

Do lượng đặt hàng lớn nên tôi chỉ làm trong khả năng của mình, nhiều người đặt thêm, tôi không dám nhận. Năm nay, tuy dịch bệnh Covid-19 diễn tiến phức tạp nên cả làng ai nấy đều "vừa phòng chống dịch, vừa sản xuất bánh", bạn hàng thân thuộc đặt mua thông qua điện thoại, Fabook, Zalo… người dân chúng tôi áp dụng nghiêm khuyến cáo "5K" của Bộ Y tế nhằm phòng và chống dịch bệnh xảy ra.

Những chiếc bánh ú tro không chỉ là món ăn đặc sắc ngày Tết Đoan Ngọ ở vùng Đại Lộc nói riêng, xứ Quảng nói chung. Nghề nấu bánh ú tro được lưu giữ, tiếp nối qua bao thế hệ cư dân làng Hoán Mỹ như nét văn hóa độc đáo của đất và người xứ Quảng.

Thực hiện: Tiên Sa