Nước ngọt có ga hay nước giải khát có ga là đồ uống có chứa cacbon điôxít bão hòa, chất làm ngọt, và bổ sung thêm hương liệu. Chất làm ngọt có thể là đường, xi-rô bắp (HFCS)... Một số nước giải khát có ga khác còn có chứa cả caffeine, phẩm màu, chất bảo quản và các thành phần bất lợi khác.
Mới đây, các nhà khoa học Mỹ đã cảnh báo đồ uống ngọt có ga là thủ phạm cướp đi trên 184.000 sinh mạng người lớn mỗi năm. Sở dĩ vì nước ngọt có ga là một trong những nguyên nhân gây béo phì, ung thư và tiểu đường, nếu lạm dụng. Dưới đây là những bất lợi từ đồ uống có ga gây ra:
Không làm no nhưng gây tăng cân
Đồ uống có ga thường không chứa các chất dinh dưỡng thiết yếu, không vitamin, không khoáng chất và không chất xơ, ngoại trừ lượng đường cung cấp calo. Vì vậy, khi uống vào nó làm tăng tổng lượng calo nhưng không làm cho con người thấy no.
Theo một nghiên cứu, những người uống soda cùng với chế độ ăn uống hiện tại đã tiêu thụ lượng calo nhiều hơn tới 17% so với không dùng đồ uống này. Hậu quả vòng eo mở rộng gấp gần 3 lần so với những người không dùng. Còn trong một nghiên cứu ở trẻ em, mỗi khẩu phần đồ uống có đường tăng tới 60% nguy cơ béo phì ở trẻ nhỏ.
Tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ
Đường sucrose và siro ngô (HFCS) chứa 2 phân tử tương đương về số lượng là glucose và fructose. Glucose có thể được mọi tế bào trong cơ thể chuyển hóa, còn fructose chỉ có thể được chuyển hóa bởi một bộ phận là gan. Đồ uống đường là thứ giúp người ta tiêu thụ quá nhiều fructose và hậu quả, gan sẽ bị quá tải và biến fructose thành chất béo. Một số chất béo được đưa ra ngoài bằng tryceride máu, nhưng phần chất béo còn lại sẽ đọng lại trong gan.
Theo thời gian, làm tăng bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Sucrose và siro ngô chứa tới 50% fructose. Hợp chất này chỉ có thể được chuyển hóa bởi gan nhưng nếu quá nhiều sẽ phát sinh quá tải, gây bệnh gan nhiễm mỡ. Trung bình, mỗi ngày uống 2 lon nước ngọt có ga có thể dẫn đến tổn thương gan.
Tăng béo bụng
Như trên đã đề cập, tiêu thụ nhiều đường gây hại cho sức khỏe như tăng cân, béo phì. Đặc biệt, fructose làm tăng đáng kể chất béo nguy hiểm xung quanh bụng và quanh các bộ phận nội tạng. Chuyên môn gọi đây là mỡ nội tạng hoặc mỡ bụng. Mỡ bụng quá mức phát sinh bệnh tiểu đường tuýp 2 và bệnh tim.
Theo một nghiên cứu dài 10 tuần ở 32 người khỏe mạnh dùng đồ uống có ga giàu fructose hoặc glucose. Kết quả, nhóm tiêu thụ glucose gia tăng mỡ dưới da, không liên quan đến bệnh chuyển hóa, trong khi đó, những người tiêu thụ fructose lại tăng mỡ bụng và nội tạng. Đây là một dạng béo nguy hiểm liên quan đến chuyển hóa, điển hình là bệnh tiểu đường tuýp 2.
Dậy thì sớm và tử vong sớm ở phụ nữ
Theo nghiên cứu của Trường Y Harvard (HMS) ở 5.583 các bé gái từ 9 đến 14 tuổi cho thấy, những người chỉ uống 1,5 lon rưỡi nước giải khát có ga mỗi ngày thì thời gian có kinh lần đầu sớm hơn người không uống. Việc có kinh nguyệt sớm ở phụ nữ liên quan đến gia tăng nhiều loại ung thư khác nhau.
Ngoài phát hiện trên, HMS vừa công bố nghiên cứu mới trên tạp chí Circulation (của Hiệp hội Tim mạch Mỹ) cho thấy, lạm dụng nước giải khát có ga còn làm cho phụ nữ chết sớm do mắc bệnh tim mạch cao hơn 31% so với những người ít khi hoặc không bao giờ dùng đồ uống này. Kết luận trên được dựa trên phân tích dữ liệu ở 80.647 phụ nữ từ năm 1980-2014 và 37.716 nam giới 1986 đến 2014. Trong số này có đồ uống Coke được lạm dụng nhiêu nhất, có người uống tới bốn lon mỗi ngày. Tuy tỷ lệ tử vong ở phụ nữ cao hơn nam giới khi dùng đồ uống có ga nhưng HMS vẫn chưa tìm ra nguyên nhân của sự khác biệt này. Rất có thể là sự khác biệt sinh lý hoặc trao đổi chất giữa cơ thể nam và nữ khác nhau.
Tăng nguy cơ kháng insulin
Hormone insulin dẫn glucose từ máu vào tế bào cơ thể nhưng khi uống nước ngọt có ga giàu đường, các tế bào trở nên kém nhạy cảm hơn hoặc kháng tác dụng của insulin. Khi điều này xảy ra, tuyến tụy phải làm việc nhiều hơn để sinh ra nhiều insulin để loại bỏ glucose khỏi máu, khiến nồng độ insulin trong máu tăng đột biến, hiện tượng này gọi là kháng insulin.
Kháng insulin được cho là nguyên nhân chính dẫn đến hội chứng chuyển hóa, bước đệm dẫn đến bệnh tiểu đường tuýp 2 và bệnh tim mạch. Các nghiên cứu đã chứng minh thấy đường fructose dư thừa gây ra tình trạng kháng insulin và làm tăng nồng độ insulin trong cơ thể. Trong khi đó, loại đường này có nhiều trong nước ngọt có ga.
Tiểu đường tuýp 2 là loại bệnh đang có chiều hướng gia tăng, với đặc trưng chính là lượng đường trong máu tăng do kháng hoặc thiếu hụt insulin. Vì vậy, việc sử dụng quá nhiều fructose có thể dẫn đến kháng insulin. Trên thực tế, uống ít nhất 1 lon nước ngọt có ga có đường mỗi ngày dễ làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 ở tất cả các nhóm tuổi. Một nghiên cứu gần đây về tiêu thụ đường và bệnh tiểu đường ở 175 quốc gia, các nhà khoa học phát hiện thấy, cứ dùng 150 calo đường/ngày, khoảng 1 lon nước ngọt thì nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 tăng 1,1%.
Gây kháng Leptin
Leptin là một loại hormone được sản xuất bởi các tế bào mỡ cơ thể, nó có nhiệm vụ kiểm soát lượng calo và đốt cháy calo. Hàm lượng leptin thay đổi để đáp ứng với cả tình trạng đói lẫn béo phì, do đó, nó thường được gọi là hormone giúp người ta cảm thấy đói và khi đã no. Kháng lại tác dụng của hormone này được chuyên môn gọi là kháng leptin, hiện được cho là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tích mỡ cơ thể.
Qua nghiên cứu, các nhà khoa học phát hiện thấy mối liên quan giữa đường fructose với tình trạng kháng leptin. Ví dụ, chuột trở nên kháng leptin sau khi được cho ăn một lượng lớn fructose nhưng khi quay trở lại chế độ ăn không đường, tình trạng kháng leptin tự dưng biến mất. Tương tự ở người, nếu chế độ ăn nhiều fructose có thể phát sinh tình trạng kháng leptin và khi loại bỏ fructose có thể đảo ngược tình thế.
Có thể gây nghiện
Nước ngọt chứa đường có thể là chất gây nghiện. Bằng chứng, chuột khi ăn đường có thể giải phóng dopamine trong não, tạo khoái cảm. Ở người uống nhiều đường cũng có hiệu ứng tương tự vì não đang tìm kiếm môi chất để giải phóng dopamine. Thực tế qua nhiều nghiên cứu cho thấy, đường và đồ ăn vặt chế biến nói chung, ảnh hưởng đến não không khác gì chất gây nghiện.
Tăng nguy cơ mắc bệnh tim
Từ lâu, khoa học đã khám phá thấy đường có liên quan đến các yếu tố gia tăng bệnh tim, như tăng lượng đường huyết, mỡ máu gồm triglycerides và cholessterols... Theo nghiên cứu dài 20 năm ở 40.000 nam giới, những người uống 1 ly nước ngọt mỗi ngày có nguy cơ mắc bệnh tim, hoặc tử vong do đau tim cao hơn 20% so với những người hiếm khi/hoặc không dùng.
Tăng nguy cơ ung thư
Ung thư có xu hướng song hành với các bệnh mạn tính khác như béo phì, tiểu đường tuýp 2 và bệnh tim. Vì lý do này, không có gì ngạc nhiên khi thấy đồ uống có ga, nhiều đường cũng là thủ phạm làm tăng ung thư.
Nghiên cứu ở 60.000 người trưởng thành, các nhà khoa học phát hiện thấy, những người uống từ 2 lon soda mỗi tuần thì nguy cơ mắc ung thư tuyến tụy cao hơn 87% so với những người không uống soda. Riêng phụ nữ, nhất là nhóm mãn kinh uống nhiều soda còn làm tăng nguy cơ bị ung thư nội mạc tử cung và ung thư đại trực tràng.
Gây hại sức khỏe răng miệng
Sở dĩ nước ngọt có ga gây bất lợi cho răng miệng là do chúng có chứa các acid như acid photphoric và acid cacbonic. Các acid này tạo ra môi trường có tính acid cao, khiến răng dễ bị sâu. Chưa hết, sự kết hợp của acid với đường làm cho nước ngọt có ga trở nên có hại, nguồn năng lượng cho vi khuẩn xấu trong miệng phát triển và theo thời gian ảnh hưởng trực tiếp đến răng lợi.
Gia tăng bệnh gút
Gút có biểu hiện đặc trưng là viêm và đau ở khớp, đặc biệt là các khuỷu khớp ở chân tay. Thông thường, nồng độ acid uric trong máu cao là dấu hiệu cho thấy đang mắc bệnh. Đường fructose là carbohydrate trong nước ngọt có ga được biết là làm tăng nồng độ acid uric trong cơ thể, phát sinh bệnh gút. Các nghiên cứu dài kỳ còn phát hiện thấy nước ngọt có ga làm tăng 75% nguy cơ mắc bệnh gút ở phụ nữ và gần 50% ở nam giới.
Tăng nguy cơ mất trí nhớ
Sa sút trí tuệ là một thuật ngữ chung nói về sự suy giảm chức năng não ở người lớn tuổi, phổ biến nhất là bệnh Alzheimer. Nghiên cứu cho thấy, bất kỳ sự gia tăng lượng đường trong máu đều có liên quan tới lão hóa sớm và chứng mất trí nhớ. Nói cách khác, đường huyết càng cao, thì nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ càng lớn. Bởi vì đồ uống có đường dẫn đến tăng đột biến lượng đường huyết, điều đó đồng nghĩa chứng mất trí nhớ liên tục bị suy giảm.
Các nhà khoa học Mỹ cho những con chuột ăn một lượng đường tương đương 5 lon soda mỗi ngày thì trí nhớ của chúng suy sụp mạnh, mảng lắng đọng trong não tăng gấp đôi, khiến chúng dễ mắc chứng Alzheimer so với nhóm chuột đối chứng không ăn đường.