85 năm Nam Kỳ khởi nghĩa: Tiếp nối hào khí "Thành đồng Tổ quốc"

Tháng 11/1940, ngọn lửa Nam Kỳ khởi nghĩa bùng lên trên mảnh đất Nam Bộ -Sài Gòn-Chợ Lớn, trở thành biểu tượng của lòng quả cảm và khát vọng độc lập.

Dù diễn ra trong thời gian ngắn, cuộc khởi nghĩa đã tạo mốc son bất diệt trong lịch sử đấu tranh cách mạng của dân tộc, góp phần làm nên thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945, Đại thắng mùa Xuân 1975 sau này.

Sau 85 năm diễn ra sự kiện Nam Kỳ khởi nghĩa (23/11/1940-23/11/2025), Thành phố Hồ Chí Minh tiếp tục phát huy tinh thần quật khởi của cha ông để tiến tới tương lai, hướng vào kỷ nguyên mới của dân tộc.

Mốc son vẻ vang, ý chí quật khởi

Từ cuối thế kỷ XIX đến trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, chưa từng có cuộc khởi nghĩa nào có thời gian chuẩn bị kỹ lưỡng, quy mô lực lượng đông đảo và toàn diện như Khởi nghĩa Nam Kỳ.

Ông Trần Văn Khuyên, nguyên Bí thư Huyện ủy Hóc Môn (trước đây) cho biết, tại thời điểm đó, chủ trương của Xứ ủy, các Ðảng bộ ở Nam Kỳ tích cực chỉ đạo quần chúng nhân dân chuẩn bị khởi nghĩa.

Khắp nơi trên vùng đất Nam Bộ, các Đảng bộ tăng cường tuyên truyền, tổ chức lực lượng; đẩy mạnh công tác binh vận, xây dựng lực lượng vũ trang; thành lập Ban khởi nghĩa; Sài Gòn-Gia Ðịnh được chọn làm trọng điểm và là nơi phát lệnh khởi nghĩa cho toàn Nam Kỳ.

Ðêm 22 rạng sáng 23/11/1940, cuộc khởi nghĩa bắt đầu nổ ra ở miền Ðông và sau đó, ở miền Tây Nam Bộ. Các cuộc khởi nghĩa đã đồng loạt nổ ra ở 20 trong số 21 tỉnh, thành phố Nam Kỳ trong đó mạnh mẽ nhất là Gia Ðịnh, Chợ Lớn, Mỹ Tho, Vĩnh Long.

Tại vùng đất "18 thôn vườn trầu" Hóc Môn-Bà Ðiểm, cuộc khởi nghĩa diễn ra quyết liệt, quần chúng nhân dân tràn lên tiến công vào đồn bốt địch.

Ông Khuyên chia sẻ trong đêm khởi nghĩa, Hóc Môn đã huy động được lực lượng lớn quần chúng tham gia khởi nghĩa cùng lực lượng nghĩa quân của 4 Tổng (Long Tuy Thượng, Long Tuy Hạ, Long Tuy Trung, Bình Thạnh Trung) chia thành 4 mũi tiến công áp vào dinh lũy của Quận trưởng Hóc Môn.

Khi nghĩa quân nổ súng, quần chúng cách mạng quanh quận lỵ đồng loạt nổi trống, mõ cổ vũ tinh thần chiến đấu, đồng thời uy hiếp tinh thần địch.

"Tiếng mõ Nam Lân được ông Năm Trà (Nguyễn Thanh Trà) đánh vang dồn dập, liên tục cùng tiếng trống, thùng thiếc, tù và, tiếng reo hò của nghĩa quân đã thúc giục tinh thần chiến đấu các cánh quân, làm cho địch càng hoang mang, lo sợ, mất tinh thần kháng cự," ông Khuyên cho biết thêm.

Ở tỉnh Tiền Giang (cũ), ông Lê Văn Tý, Hiệu trưởng Trường Chính trị tỉnh thông tin trong đêm 22 rạng sáng 23/11/1940, ông Đặng Văn Hiệp (Bí thư Chi bộ xã Long Hưng) cùng ông Nguyễn Văn Tốt đã dùng tầm vông làm cán, treo lá cờ trên ngọn cây bàng ở đình Long Hưng. Cờ đỏ sao vàng xuất hiện khắp tỉnh Mỹ Tho, trở thành nguồn động viên tinh thần cho quần chúng nhân dân nhất tề đứng lên giành chính quyền.

Tuy không giành được thắng lợi nhưng Khởi nghĩa Nam Kỳ đã đi vào lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Nam Bộ như bản hùng ca về tinh thần yêu nước, ý chí quật cường và khát vọng giành độc lập, tự do. Tinh thần kiên cường, bất khuất, dám chấp nhận hy sinh của những người cộng sản và nhân dân miền Nam đã khẳng định con đường đấu tranh bạo lực cách mạng rộng lớn đầu tiên, báo hiệu cho cuộc khởi nghĩa toàn quốc đang đến gần.

Tại hội thảo khoa học cấp quốc gia "Khởi nghĩa Nam kỳ - Ý chí quật cường và khát vọng giành độc lập của dân tộc Việt Nam", Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Nguyễn Xuân Thắng cho rằng Khởi nghĩa Nam Kỳ là lần đầu tiên nhân dân vùng lên tiến hành cuộc "động binh" quy mô lớn chưa từng có, với mức độ quyết liệt nhất kể từ sau cuộc khởi nghĩa Trương Định. Dù chưa đi tới thắng lợi cuối cùng, nhưng không vì thế mà phong trào cách mạng bị thoái trào. Những bài học kinh nghiệm xương máu được đúc rút, xem là bước tập dượt quan trọng để làm nên thắng lợi lịch sử Cách mạng tháng Tám năm 1945. Trong đó, việc tập hợp lực lượng, đoàn kết mọi tầng lớp nhân dân được phát huy cao độ.

Phó Giáo sư, Tiến sỹ Hà Minh Hồng, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) đã khắc họa tinh thần khí phách quật cường, sẵn sàng hy sinh của quân và dân Nam Bộ. Cuộc khởi nghĩa cho thấy sự tổ chức chặt chẽ, lực lượng đông đảo, toàn diện, được xây dựng dựa trên sự gắn bó mật thiết giữa Đảng và nhân dân, với niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh đại đoàn kết dân tộc.

Tiếp nối hào khí "Thành đồng Tổ quốc"

Từ khởi nghĩa Nam Kỳ, Đảng ta đã kiên định mục tiêu đấu tranh giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, tiếp tục hoàn chỉnh đường lối cứu nước, từ khởi nghĩa cục bộ tiến lên Tổng khởi nghĩa (tháng Tám năm 1945) và cuộc chiến tranh nhân dân trường kỳ.

Những kinh nghiệm về xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng, củng cố căn cứ địa, đoàn kết dân tộc, và tính nguyên tắc, tính khoa học trong lãnh đạo đã được vận dụng sáng tạo làm nên đại thắng lịch sử ngày 30/4/1975.

Theo Thiếu tướng, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Vũ Quang Đạo, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử quân sự Việt Nam (Bộ Quốc phòng), Xứ ủy Nam Kỳ đã nghiêm túc đánh giá và vận dụng kinh nghiệm xương máu này trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 và phát động Nam Bộ kháng chiến 23/9/1945. Trong quá trình đấu tranh phải đề cao vai trò tiên phong của Đảng trong lãnh đạo và xây dựng lực lượng quần chúng công - nông liên minh chặt chẽ.

Nguyên Phó Trưởng Ban Dân vận Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh Lê Văn Tân chỉ rõ sự phát triển của tổ chức quần chúng, nhất là công nhân, nông dân, phụ nữ, thanh niên trong công tác tập hợp và giác ngộ quần chúng. Đặc biệt, công tác binh vận được xác định là một khâu quan trọng.

"Nhờ công tác binh vận ráo riết của Xứ ủy Nam Kỳ, phần lớn trong số 15.000 binh lính người Việt trong quân đội Pháp là con em nhân dân lao động, có tinh thần yêu nước đã sẵn sàng phối hợp nổi dậy cùng lực lượng khởi nghĩa" - ông Lê Văn Tân nhấn mạnh và khẳng định Xứ ủy Nam Kỳ đã tạo được sự gắn bó chặt chẽ giữa quần chúng nhân dân và anh em binh sỹ.

Theo Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Phan Xuân Thủy, khởi nghĩa Nam Kỳ đã để lại cho Đảng và nhân dân ta những bài học quý giá về xây dựng lực lượng cách mạng, về sự kết hợp đấu tranh chính trị của quần chúng với đấu tranh vũ trang và sự phối hợp giữa các tổ chức Đảng ở các địa phương trong toàn quốc; đặc biệt là việc nhận diện chính xác, vận dụng và thúc đẩy để tạo thời cơ - một trong những yếu tố quan trọng để giành thắng lợi, nhất là việc vận dụng lý luận về khởi nghĩa vũ trang.

Khởi nghĩa Nam Kỳ đã khái quát bối cảnh lịch sử, chủ trương, quy mô, tính chất cuộc khởi nghĩa, khẳng định truyền thống bất khuất của nhân dân Nam Kỳ và làm sâu sắc hơn ý nghĩa lịch sử, đúc kết những bài học kinh nghiệm có giá trị đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hiện nay.

Ghi nhận dấu ấn lịch sử này, ngày 14/11/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh 163-SL tặng thưởng Huân chương Quân công hạng Nhất cho Đội quân khởi nghĩa Nam Kỳ năm 1940.

Ông Trần Lưu Quang, Bí Thư Trung ương Đảng, Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh nhìn nhận, từ truyền thống yêu nước, phát huy hào khí Nam Bộ "Thành đồng Tổ quốc", Thành phố sẽ nỗ lực phấn đấu xứng đáng với thế hệ cha anh. Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thành phố đã làm nên những thắng lợi to lớn trong công cuộc trường kỳ kháng chiến, xây dựng và phát triển.

Thành phố với những thành tựu to lớn, toàn diện đã và đang góp phần quan trọng vào thành tựu chung của cả nước.

"Đảng bộ và nhân dân Thành phố nguyện tiếp tục phấn đấu "đi trước, về đích trước" trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Phát huy ý chí tự lực, tự cường, đoàn kết, năng động, sáng tạo. Địa phương quyết tâm xây dựng Thành phố hiện đại, nghĩa tình, xứng đáng với tên gọi Chủ tịch Hồ Chí Minh" - ông Trần Lưu Quang nhấn mạnh.

85 năm trôi qua, Khởi nghĩa Nam Kỳ vẫn mãi là một dấu mốc quan trọng, một ngọn lửa thử vàng chói lọi, in sâu vào lịch sử dân tộc. Tinh thần quật khởi hào hùng, ý chí kiên cường của nhân dân Nam Bộ - Sài Gòn - Chợ Lớn đã góp phần tô thắm trang sử vàng truyền thống đấu tranh cách mạng của Đảng. Tinh thần ấy vẫn mãi trường tồn, thôi thúc các thế hệ tiếp nối trên con đường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay.