AI chỉ là công cụ, sự sáng tạo, tính nhân văn và bản lĩnh của con người mới là yếu tố quyết định

Ngày 25/12, Hội thảo khoa học quốc tế Đào tạo truyền thông trong bối cảnh AI và chuyển đổi số 2025 (The 2025 International Scientific Conference on Media Education in the Age of AI and Digital Transformation – ME.AI25) đã diễn ra tại Hà Nội. Hội thảo do Trường Đại học FPT Hà Nội chủ trì, phối hợp cùng Bộ môn Quản trị Truyền thông Đa phương tiện và Thời báo Văn học Nghệ thuật tổ chức; có sự tham gia của gần 200 nhà khoa học, nhà nghiên cứu, chuyên gia, giảng viên, sinh viên, đại diện doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Phát biểu tại Hội thảo, GS.TS Tạ Ngọc Tấn, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương cho rằng, trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và chuyển đổi số diễn ra sâu rộng, trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành tác nhân tạo ra những biến đổi sâu sắc, toàn diện trong hầu hết các lĩnh vực đời sống xã hội. Trong đó, báo chí - truyền thông là lĩnh vực chịu tác động sớm nhất, trực tiếp và nhanh chóng nhất.

Theo GS.TS Tạ Ngọc Tấn, AI đang mang lại những lợi ích chưa từng có cho hoạt động truyền thông. Công nghệ này hỗ trợ con người trong việc thu thập và xử lý khối lượng dữ liệu lớn, cá nhân hóa nội dung cho từng nhóm công chúng, hỗ trợ kiểm chứng thông tin và tối ưu hóa năng suất lao động trong các tòa soạn. Ở mức độ nhất định, AI còn có thể đóng vai trò như một trợ lý ảo, hỗ trợ xây dựng bản thảo, biên tập và thể hiện nội dung đa phương tiện theo yêu cầu.

Tuy nhiên, cùng với những cơ hội đó là không ít rủi ro và thách thức. GS.TS Tạ Ngọc Tấn chỉ ra nguy cơ lệ thuộc quá mức vào công nghệ có thể dẫn đến suy giảm tư duy phản biện, hiện tượng được gọi là "brain rot". Bên cạnh đó là rủi ro về thông tin ảo, lỗi đạo văn, vi phạm bản quyền và những vấn đề phức tạp liên quan đến đạo đức nghề nghiệp. Đặc biệt, sự phát triển của công nghệ số đang thúc đẩy truyền thông đại chúng chuyển dịch từ mô hình "một nguồn - nhiều đích" sang truyền thông thuật toán với mô hình "nhiều nguồn - nhiều đích", đặt ra yêu cầu mới đối với vai trò và trách nhiệm của người làm báo.

"Chìa khóa" để hạn chế, kiểm soát tác động tiêu cực từ AI: Phẩm chất của con người

Trong bối cảnh đó, nhà báo không chỉ là người đưa tin đơn thuần mà phải trở thành người hướng dẫn thông tin, xác minh, phản biện và dẫn dắt nhận thức của công chúng. Điều này đặt ra những yêu cầu cấp thiết đối với công tác đào tạo báo chí - truyền thông, không chỉ để thích ứng mà còn để làm chủ làn sóng công nghệ mới.

Ở lĩnh vực giáo dục, AI mang lại nhiều lợi ích như hỗ trợ quản trị, cá thể hóa quá trình học tập và mở ra các hình thức giảng dạy mới, chẳng hạn như "phòng tin ảo" hay "nhân vật mô phỏng" để sinh viên thực hành kỹ năng nghề nghiệp. Tuy nhiên, GS.TS Tạ Ngọc Tấn nhấn mạnh một nguyên tắc: "AI chỉ là công cụ, là trợ lý ảo; còn sự sáng tạo, tính nhân văn và bản lĩnh của con người mới là yếu tố quyết định. Chúng ta không đào tạo người làm truyền thông để cạnh tranh với AI, mà đào tạo họ trở thành những người kiểm soát và điều hành AI".

Từ quan điểm đó, GS.TS Tạ Ngọc Tấn cho rằng các cơ sở đào tạo tại Việt Nam cần tập trung xây dựng 3 nhóm năng lực cốt lõi: Tri thức, kỹ năng, phẩm chất. Trong đó, phẩm chất được xem là yếu tố "tĩnh" nhưng giữ vai trò quyết định, bao gồm đạo đức nghề nghiệp, trách nhiệm chính trị - xã hội, bản lĩnh nghề nghiệp và ý thức nhân văn đối với công chúng. Đây được coi là "chìa khóa" để hạn chế và kiểm soát những tác động tiêu cực từ AI.

Để triển khai hiệu quả các định hướng trên, GS.TS Tạ Ngọc Tấn cho rằng các cơ sở đào tạo cần đổi mới toàn diện từ chương trình, giáo trình đến phương pháp giảng dạy, đồng thời đầu tư xây dựng các tòa soạn thực hành hội tụ và hệ thống dữ liệu số phục vụ đào tạo. Việc đào tạo lại đội ngũ giảng viên và huy động sự tham gia của các chuyên gia công nghệ, các nhà báo giàu kinh nghiệm vào quá trình giảng dạy cũng là yêu cầu quan trọng. Bên cạnh đó, vai trò của Nhà nước được nhấn mạnh trong việc xây dựng hành lang pháp lý, quy chuẩn về dữ liệu, bản quyền và đạo đức trong môi trường AI, cũng như đầu tư cho các cơ sở đào tạo trọng điểm.

Trao đổi tại Hội thảo, Tiến sĩ Phạm Bình Dương, Chủ nhiệm Bộ môn Quản trị truyền thông Đa phương tiện, Trường Đại học FPT Hà Nội, cho rằng đào tạo báo chí - truyền thông hiện nay không chỉ đứng trước yêu cầu đổi mới nội dung đào tạo mà còn là đổi mới tư duy về vai trò của tri thức, của con người và của giáo dục trong kỷ nguyên số. Theo ông, trọng tâm của đào tạo nguồn nhân lực truyền thông trong bối cảnh AI là hình thành năng lực hiểu, đánh giá và dẫn dắt việc sử dụng AI dựa trên nền tảng tư duy phản biện, đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm công dân.

Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, GS.TS Maria Diosa Labiste, Đại học Philippines Diliman, cho biết, sinh viên báo chí tại Philippines đã sử dụng AI tạo sinh trong nghiên cứu, kết nối nguồn tin, kiểm chứng thông tin, biên tập và đăng tải nội dung trên mạng xã hội. Tuy nhiên, bà nhấn mạnh việc tích hợp AI vào đào tạo cần được định hướng thận trọng và có đạo đức, bởi điều này ảnh hưởng trực tiếp đến tương lai của nghề báo.