Bảo vệ tài sản vô hình: Chìa khóa mở đường cho sáng tạo Việt

Thể chế – chìa khóa mở cánh cửa sáng tạo

Ngày 11/9/2025, tại Hà Nội, diễn ra Diễn đàn "Thể chế hóa đổi mới sáng tạo – Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW". Sự kiện do TAT Law Firm khởi xướng, phối hợp cùng Tạp chí Luật sư Việt Nam và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức, quy tụ hàng trăm đại biểu là lãnh đạo cơ quan quản lý, chuyên gia, luật sư và doanh nghiệp.

Diễn đàn được đánh giá là bước khởi đầu quan trọng nhằm cụ thể hóa Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, coi tài sản vô hình như thương hiệu, dữ liệu, giải pháp kỹ thuật, phần mềm, thuật toán… là nguồn lực then chốt cho tăng trưởng bền vững.

Phát biểu tại diễn đàn, Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm nhấn mạnh: Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới, nơi tài sản không còn chỉ là đất đai, nhà máy, thiết bị mà là "tài sản trí tuệ" và "tài sản vô hình". Ông nói: "Sáng tạo không được bảo vệ – cũng chỉ là một ý tưởng chờ bị đánh cắp. Muốn bảo vệ sáng tạo, phải bảo vệ người sáng tạo".

Ông Tú phân tích, trong khi giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt mốc 80 nghìn tỷ USD, thì tại Việt Nam nhiều doanh nghiệp vẫn lúng túng trong việc định giá, hạch toán và khai thác. Nguyên nhân nằm ở thể chế pháp lý chưa theo kịp, khiến tài sản vô hình chưa được thừa nhận đầy đủ là tài sản tài chính hóa được, có thể định giá, thế chấp hay góp vốn.

Doanh nghiệp – nạn nhân và cũng là trung tâm của cuộc chiến thương hiệu

Một trong những điểm nhấn tại diễn đàn là câu chuyện của Công ty CP Nhựa Bình Minh – thương hiệu gần 50 năm tuổi. Đại diện công ty chia sẻ: nhiều năm qua, thương hiệu của họ bị xâm phạm bởi những nhãn hiệu "na ná", gây nhầm lẫn cho khách hàng và thiệt hại lớn cho doanh nghiệp. "Tại sao một thương hiệu lớn, đã đăng ký hợp pháp, lại phải chứng minh mình là… chính mình?" – câu hỏi đầy chua xót được nêu ra.

Hay câu chuyện Công ty cổ phần Euro House Việt Nam suốt nhiều năm đấu tranh với vấn nạn xâm phạm kiểu dáng công nghiệp. Đại diện công ty chia sẻ, hơn 3 năm trước, công ty phát hiện quyền kiểu dáng công nghiệp "thanh kim loại định hình" bị xâm phạm. Dù đã gửi văn bản, gọi điện yêu cầu chấm dứt vi phạm, tình trạng vẫn kéo dài, buộc Euro House phải tiến hành các thủ tục pháp lý để bảo vệ doanh nghiệp.

Phân tích sâu hơn vấn đề xâm phạm sở hữu trí tuệ, Luật sư Mai Thị Thảo – Phó Giám đốc TAT Law Firm cho biết 3 nghịch lý lớn: Doanh nghiệp sáng tạo nhanh hơn luật; Lợi nhuận từ vi phạm cao hơn nhiều so với mức xử phạt; 95% doanh nghiệp Việt là doan nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN), yếu thế nhất trong các tranh chấp sở hữu trí tuệ (SHTT).

Nữ luật sư này dẫn chứng vụ gạo ST25 bị đăng ký tại Mỹ, hay chính Nhựa Bình Minh – những thương hiệu nổi tiếng nhưng phải chịu "cuộc chiến pháp lý" kéo dài. Từ thực tiễn, bà kiến nghị: tăng mức bồi thường, mở rộng tổ chức giám định độc lập, thành lập Quỹ hỗ trợ pháp lý SHTT cho DNNVV, và coi truyền thông – người tiêu dùng là tuyến đầu bảo vệ thương hiệu.

Tòa SHTT – bước ngoặt nhưng cần hoàn thiện

Ở góc nhìn học giả, TS. Phạm Minh Huyền – giảng viên cao cấp Đại học Luật Hà Nội chia sẻ: Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 81/2025, thành lập Tòa SHTT tại Hà Nội và TP.HCM – một bước tiến lớn. Tuy nhiên, tòa này hiện chưa có thẩm quyền hình sự, thiếu tiêu chuẩn nhân sự rõ ràng và cơ chế thủ tục rút gọn.

Bà Huyền nhấn mạnh, để bảo vệ quyền sáng tạo hiệu quả, Việt Nam cần học tập mô hình của Nhật Bản, Malaysia, Thái Lan – nơi Tòa SHTT có thẩm phán chuyên trách, cơ chế xử lý nhanh và có cả thẩm quyền hình sự. Bà đề xuất: bổ sung thẩm quyền hình sự cho Tòa SHTT, quy định biên chế tối thiểu, đào tạo thẩm phán chuyên môn sâu, và ứng dụng công nghệ thông tin trong xét xử trực tuyến.

TS. Trần Văn Tùng – nguyên Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ đã nhắc lại bài học từ thương vụ chuyển nhượng nhãn hiệu kem đánh răng P/S để thấy giá trị to lớn của thương hiệu. Ông nhấn mạnh, doanh nghiệp cần coi SHTT là chiến lược phát triển, không chỉ đăng ký bảo hộ mà còn định giá, góp vốn, thế chấp, chuyển nhượng.

Ông khuyến nghị doanh nghiệp cần chủ động xây dựng bộ phận phụ trách TSTT, đăng ký bảo hộ trong và ngoài nước, gắn kết nghiên cứu – phát triển với khai thác tài sản trí tuệ. Đồng thời, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ mạnh mẽ hơn để khuyến khích doanh nghiệp tham gia hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.