Bình đẳng giới trong kỷ nguyên số: Bắt đầu từ những "lá chắn an toàn"

Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia chuyển đổi số nhanh chóng với hạ tầng số phát triển mạnh mẽ: mạng viễn thông băng rộng đã phủ trên 99% thôn bản; mạng 5G đã phủ sóng tại 26% khu vực dân cư[1]. Theo báo cáo quý 2/2025 của Bộ Khoa học và Công nghệ, Việt Nam đạt 104,7 triệu thuê bao Internet băng rộng di động tính đến tháng 4[2]. Phân tích năm 2023 của UNICEF cho thấy Việt Nam nằm trong số rất ít quốc gia đạt mức độ ngang bằng giới trong kỹ năng số của thanh thiếu niên[3]. Số liệu thống kê giới tại Việt Nam năm 2023 cũng cho thấy chỉ có sự chênh lệch nhỏ giữa tỷ lệ phụ nữ và nam giới sử dụng điện thoại di động (83,1% so với 84,6%).

Những con số đó cho thấy phụ nữ và trẻ em gái Việt Nam không đứng ngoài dòng chảy chuyển đổi số. Trên không gian mạng, chị em có thêm cơ hội học tập, kinh doanh, làm việc từ xa, kết nối cộng đồng, tham gia các diễn đàn chính sách; cân bằng giữa công việc và gia đình. Nhiều mô hình khởi nghiệp, khởi sự kinh doanh do phụ nữ dẫn dắt đã tận dụng tốt thương mại điện tử, mạng xã hội. Ở một góc độ nào đó, Internet và công nghệ số đang giúp mở rộng "không gian học tập, làm việc và không gian công cộng" cho phụ nữ. Tuy nhiên, cũng chính tại không gian ấy, bất bình đẳng giới và bạo lực trên cơ sở giới cũng dần được tái hiện, tinh vi và khó nhận diện hơn.

Những "khoảng tối" giới trên không gian mạng

Có thể nói sự ngang bằng trong tỷ lệ tiếp cận internet và điện thoại di động không đồng nghĩa với sự bình đẳng về "mức độ thụ hưởng" và "mức độ an toàn". Ở tầng sâu hơn, nhiều lớp bất bình đẳng vẫn tồn tại. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, dù số lượng người dùng Internet và điện thoại thông minh tăng nhanh, phụ nữ - đặc biệt là phụ nữ nghèo, di cư, dân tộc thiểu số - vẫn gặp nhiều rào cản khi tiếp cận dịch vụ công trực tuyến, cơ hội học tập và làm việc trên nền tảng số. Nghiên cứu về chính phủ số do UNDP thực hiện cũng chỉ ra rằng, mặc dù tỷ lệ tiếp cận Internet tăng lên, phụ nữ vẫn tiếp cận Internet và dịch vụ công trực tuyến thấp hơn nam giới, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số^[4]. Điều đó đồng nghĩa với việc phụ nữ vừa chịu "khoảng cách giới" truyền thống, vừa đối mặt với "khoảng cách số" mới nổi.

Bên cạnh đó, bạo lực, quấy rối trên mạng đối với phụ nữ và trẻ em gái đang trở thành một hiện tượng diễn ra rộng khắp, có xu hướng tăng về quy mô và mức độ tinh vi. Dù chưa có dữ liệu thống kê thống nhất trên toàn cầu, các nghiên cứu quốc tế cho thấy tỷ lệ phụ nữ và trẻ em gái bị bạo lực trên môi trường mạng dao động từ 16-58%; 73% nữ phóng viên báo cáo đã từng trải qua bạo lực trực tuyến[5]. Tại Việt Nam, theo thống kê từ Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, tính từ đầu năm tới tháng 11/2025, lực lượng chức năng đã tiếp nhận và giải quyết hơn 50 vụ "bắt cóc trực tuyến", đều nhắm đến các nạn nhân từ 18-22 tuổi với 90% là nữ giới[6]. Số liệu thống kê từ Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội từ năm 2021-2023 cho thấy có 1.300 cuộc gọi tới tổng đài 111 với nội dung bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng[7].

Bạo lực, lạm dụng có sự hỗ trợ của công nghệ đối với phụ nữ và trẻ em gái đa dạng về hình thức và mức độ như dùng lời lẽ thù địch, đe doạ, phỉ báng; quấy rối bằng những hình ảnh và video nhạy cảm; cung cấp thông tin sai lệch, mạo danh; thu thập và tiết lộ thông tin cá nhân; theo dõi, chiếm đoạt tài khoản; bắt cóc trực tuyến… Tất cả các hành động đều diễn ra trực tuyến, vô hình nhưng hậu quả của chúng là trực tiếp và hữu hình. Các hình thức lạm dụng này không chỉ để lại những "vết thương" về tinh thần, mà còn gây ra những hậu quả nặng nề khác như bị chiếm đoạt tiền bạc, bị tổn hại danh dự và quan hệ gia đình - xã hội, thậm chí là đe dọa trực tiếp tới sức khỏe thể chất và tính mạng.

Coi an toàn số là phần không thể tách rời trong công tác bình đẳng giới

Trong nhiều năm qua, cùng với tiến trình hội nhập quốc tế và chuyển đổi số, Việt Nam từng bước hình thành khung cam kết và chính sách khá toàn diện, coi an toàn số như một nội dung trong thực hiện bình đẳng giới. Ở bình diện quốc tế, Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên ký tham gia Công ước xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW) vào năm 1980 và cũng là quốc gia đầu tiên của Châu Á phê chuẩn Công ước Quyền trẻ em (CRC) vào năm 1990. Việc chủ trì Công ước Hà Nội - Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng - vào tháng 10 vừa qua càng cho thấy cam kết của Việt Nam trong việc xây dựng một trật tự số an toàn, dựa trên luật lệ, có tính đến yếu tố bảo vệ nhóm dễ bị tổn thương, trong đó có phụ nữ và trẻ em, trước tội phạm công nghệ cao.

Trên bình diện quốc gia, Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021–2030 đặt mục tiêu tiếp tục thu hẹp khoảng cách giới và bảo đảm phụ nữ, nam giới có điều kiện, cơ hội tham gia và thụ hưởng bình đẳng trong mọi lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực thông tin, truyền thông và phòng, chống bạo lực trên cơ sở giới. Cùng với Luật Bình đẳng giới, các luật chuyên ngành như Luật An ninh mạng, Luật An toàn thông tin mạng, Luật Công nghệ thông tin, Luật Trẻ em tạo nên hành lang pháp lý quan trọng để bảo vệ dữ liệu cá nhân, danh dự, nhân phẩm, đời sống riêng tư của mỗi công dân trên môi trường mạng, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi quấy rối, lạm dụng, phát tán hình ảnh riêng tư, bóc lột và xâm hại tình dục qua không gian số. Đặc biệt, Chương trình "Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021–2025", được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 830/QĐ-TTg, đã xác định rõ trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp công nghệ trong việc xây dựng môi trường số an toàn, thân thiện với trẻ em, qua đó góp phần trực tiếp bảo vệ trẻ em gái trước các nguy cơ bạo lực, bóc lột và lạm dụng trực tuyến.

Hãy bắt đầu từ những "lá chắn an toàn"!

Song song với những nỗ lực về chính sách, trong thực tiễn, bình đẳng giới trong kỷ nguyên số cần đạt được thông qua ba cấp độ. Thứ nhất, phụ nữ và trẻ em gái cần an toàn trên không gian mạng. Mỗi phụ nữ, trẻ em gái cần là một người sử dụng mạng hiểu biết và có trách nhiệm, tự trang bị "lá chắn an toàn" cho riêng mình và cùng là "lá chắn an toàn" cho các thành viên trong gia đình, cho cộng đồng. Các doanh nghiệp công nghệ, nền tảng mạng xã hội cũng là những "lá chắn an toàn" khổng lồ thông qua việc thiết kế tính năng thân thiện với người dùng, đặc biệt nhóm dễ bị tổn thương; đơn giản hóa công cụ, quy trình báo cáo, chặn nội dung độc hại; hợp tác với các cơ quan, tổ chức, nhất là các tổ chức đoàn thể triển khai các chiến dịch nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho phụ nữ và trẻ em gái.

Thứ hai, phụ nữ và trẻ em gái phải được bình đẳng trên không gian mạng. Điều này đòi hỏi phụ nữ và trẻ em gái cần được tôn trọng trong đời sống số, được tiếp cận các cơ hội số một cách bình đẳng, được trang bị các kiến thức, kỹ năng cần thiết để có thể theo kịp những tiến bộ của khoa học, công nghệ và không bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên số.

Thứ ba, phụ nữ và trẻ em gái cần phát triển trong kỷ nguyên số thông qua việc làm chủ công nghệ và lấy công nghệ làm bệ phóng cho sự phát triển của bản thân cũng như góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững chung của xã hội.

Là tổ chức đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp phụ nữ, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam đã và đang triển khai nhiều chương trình, đề án, phong trào, cuộc vận động nhằm thúc đẩy bình đẳng giới và sự phát triển toàn diện của phụ nữ. Trong bối cảnh chuyển đổi số làm nảy sinh những hình thức bất bình đẳng mới, công tác truyền thông về bình đẳng giới, an toàn số cũng được các cấp Hội quan tâm triển khai. Đặc biệt, trong Tháng Hành động vì bình đẳng giới và phòng ngừa, ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới năm 2025 với chủ đề "Bình đẳng giới và an toàn cho phụ nữ và trẻ em gái trong kỷ nguyên số", hàng loạt sự kiện và sản phẩm truyền thông về bình đẳng giới và an toàn cho phụ nữ và trẻ em trên không gian mạng đã được các cấp Hội tổ chức và xây dựng. Thông qua những hoạt động đó, các cấp Hội đang góp phần xây dựng những "lá chắn an toàn" bền vững cho phụ nữ và trẻ em gái, từ đó tham gia kiến tạo một môi trường số an toàn, bình đẳng và phát triển cho tất cả mọi người.