Các định kiến về giới đang được truyền thông khích lệ

Bà Nguyễn Vân Anh, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu ứng dụng khoa học về giới - gia đình - phụ nữ và trẻ em vị thành niên (CSAGA) khẳng định như vậy trong cuộc trao đổi với PV Báo PNVN để làm rõ những nguyên nhân, hình thức của bạo lực giới để từ đó đưa ra giải pháp giảm thiểu và tiến tới xóa bỏ bạo lực giới.

Bạo lực giới trên mạng diễn biến phức tạp

- Thưa bà, bạo lực giới là vấn đề đã có trong lịch sử loài người, nhưng trong bối cảnh hiện đại, hình thức bạo lực này có gì thay đổi và đáng lo ngại hơn không?

Đúng vậy, bạo lực giới gắn liền với lịch sử con người. Tuy nhiên, mỗi thời kỳ lịch sử lại sản sinh ra những kiểu bạo lực rất khác. Hình thức hết sức mới, vô cùng phức tạp và đáng lo ngại hiện nay chính là bạo lực trên cơ sở giới ở trên mạng xã hội.

Đây là một vấn đề mà nhiều nước trên thế giới đã phải quan tâm và có các chương trình phòng chống. Phải có Internet, có mạng xã hội thì mới có bạo lực trên mạng. Nhưng người dân, đặc biệt là những người không theo kịp tốc độ phát triển của kỹ thuật, lại không dễ dàng có thêm sự hiểu biết để tự bảo vệ mình.

- Bà có thể đưa ra một vài ví dụ cụ thể về hình thức bạo lực trên mạng mà phụ nữ và trẻ em dễ trở thành nạn nhân?

Có rất nhiều ví dụ. Đơn giản nhất là việc lừa đảo hẹn hò qua mạng. Không biết bao nhiêu người, đặc biệt là phụ nữ lớn tuổi, thiếu tình cảm đã bị lừa để tống tiền.

Đối với trẻ em, vấn đề còn nghiêm trọng hơn. Chúng tôi từng làm việc tại một tỉnh miền núi phía Bắc và rất kinh ngạc khi thấy số lượng các em ở vùng sâu, vùng xa bị lừa đảo qua mạng để dẫn đến bạo lực và lạm dụng tình dục lại rất nhiều. Dù ở vùng khó khăn, các em vẫn có smartphone và tiếp cận internet. Những kẻ lừa đảo sẽ tóm được ngay đây là con mồi dễ lừa nhất.

Ví dụ, chúng sẽ nói: "Chỉ cần hở một chút cơ thể thôi, sẽ cho một ít tiền". Cứ thế, mỗi ngày hở thêm một chút, cho thêm tiền. Đến khi chúng đã lấy được toàn bộ hình ảnh thì quay ngược lại tống tiền. Nhiều em vì xấu hổ đã phải nghỉ học. Những hình thức khác như gửi hình ảnh sexy, gợi ý làm tình qua mạng... đã đẩy rất nhiều người trở thành nạn nhân.

- Bạo lực giới thông qua mạng là tình trạng mới, phức tạp nhưng mọi người lại chưa hiểu nhiều về nó. Với tình trạng này, theo bà, giải pháp phòng tránh hiệu quả nhất là gì?

Đầu tiên, mỗi người phải tự tìm hiểu để không bị mắc vào những cái bẫy này. Nhưng điều rất quan trọng là hệ thống truyền thông phải hiểu rõ tất cả các dạng bạo lực mạng để phổ biến cho mọi người biết.

Đặc biệt, tôi lưu ý đến học sinh, sinh viên - những người trẻ rất dễ trở thành con mồi của những kẻ buôn người hoặc lạm dụng tình dục qua mạng.

Ở nước mình, dù đã có địa chỉ báo tin, nhưng hoạt động chưa thực sự hiệu quả. Theo tôi, cần có một số điện thoại cảnh sát chuyên về công nghệ để hỗ trợ kịp thời, chứ không chỉ dừng lại ở các sự vụ.

Gỡ "nút thắt" giảm thiểu bạo lực giới

- Ngoài bạo lực tinh thần hay thân thể, nhiều người vẫn chưa hiểu rõ về hình thức bạo lực kinh tế. Bà có thể phân tích rõ hơn về vấn đề này?

Bạo lực kinh tế trong bạo lực giới cũng có rất nhiều hình thức. Thứ nhất đó là ép buộc lao động. Một người phải lao động cật lực để nuôi người còn lại, bị ép buộc làm và nuôi, không chia sẻ gánh nặng kinh tế hay công việc nhà. Đây là một hình thức bạo lực về kinh tế.

Thứ hai là khống chế bằng tiền. Người kiếm được tiền sẽ sử dụng tiền để khống chế nạn nhân. Ví dụ: "Nếu nghe theo thì sẽ được cấp tiền chi tiêu, còn không thì sẽ bị hạn chế." Hình thức này khá phổ biến trong nhiều gia đình có yếu tố bạo lực.

- Nhiều người cho rằng kinh tế kém phát triển là nguyên nhân chính dẫn đến bạo lực giới. Bà đánh giá như thế nào về mối liên hệ này?

Kinh tế chỉ là một trong những yếu tố có tác động nhưng không phải là yếu tố quyết định. Ở Việt Nam, có những gia đình rất nghèo nhưng vẫn sống hạnh phúc. Ngược lại, có những gia đình giàu có vẫn xảy ra bạo lực. Đối với một quốc gia, điều quan trọng là chỉ số bình đẳng giới ở quốc gia đó có tốt hay không.

Đối với gia đình, đó là sự cân bằng quyền lực. Nếu quyền lực nằm hoàn toàn ở một người thì người đó luôn tự cho mình là người duy nhất đủ thông minh và có quyền và người đó dễ trở thành người gây ra bạo lực (tính gia trưởng).

Sự cân bằng quyền lực, sự tham gia của phụ nữ, người khuyết tật, LGBT và các nhóm thiểu số vào vị trí lãnh đạo sẽ làm giảm tình trạng bất bình đẳng.

- Bên cạnh sự cân bằng quyền lực, theo bà, yếu tố nào cần được chú trọng để giảm thiểu bạo lực?

Yếu tố rất quan trọng ở cấp quốc gia là hệ thống trợ giúp cho nạn nhân. Nếu hệ thống dịch vụ trợ giúp sẵn sàng và chuyên nghiệp, tình trạng bạo lực trầm trọng sẽ giảm đi. Ví dụ, ở Đan Mạch, một đất nước chỉ có 5 triệu dân nhưng có tới 48 nhà tạm lánh. Điều này không có nghĩa là bạo lực nặng, mà là nạn nhân luôn có chỗ để chạy trốn.

Việc có nhiều "địa chỉ tin cậy" nhưng lại không được quản lý bởi những người có chuyên môn, không đảm bảo đầy đủ điều kiện an toàn, sẽ không mang lại hiệu quả cao. Hệ thống dịch vụ, nhà tạm lánh phải được xây dựng một cách chuyên nghiệp, đảm bảo an toàn và bảo mật cho nạn nhân.

Yếu tố tiếp theo cũng rất quan trọng là giáo dục đối với nam giới. Chúng ta không thể chỉ có các chương trình dành riêng cho phụ nữ, trong khi nam giới lại không được hướng dẫn để có những hành vi chuyển đổi. Ví dụ, khi gặp thất bại hay buồn bực ngoài xã hội, người đàn ông cần biết cách chuyển đổi hành vi, giảm thiểu việc gây hại cho người khác. Họ phải học cách tôn trọng, học về thế nào là quấy rối tình dục, thế nào là bạo lực gia đình. Nếu không học, họ sẽ hành xử theo bản năng, theo các khuôn mẫu cũ và định kiến.

- Bà có đề cập đến vấn đề định kiến và chuẩn mực xã hội. Điều này đang được thể hiện như thế nào trong truyền thông và cuộc sống và nó tác động đến bạo lực giới ra sao?

Chúng ta đã có một thời gian dài coi trọng điểm số, bằng cấp, học hàm học vị mà quên đi việc giáo dục song song về tính con người và trách nhiệm xã hội. Nhiều người có vị trí cao vẫn mắc những lỗi lầm về hành vi, đạo đức.

Trong xã hội mình, việc đánh giá một con người thường xoay quanh tiêu chuẩn vật chất: "Có nhà không? Có xe không? Có chồng/con chưa?". Điều này cần phải thay đổi. Chuẩn mực để đánh giá phải là: người đó có nhân hậu không, có độc ác không, có biết tôn trọng người khác không, có cách sống văn minh không?

Các định kiến về giới đang được truyền thông khích lệ, tạo ra một lối sống lệ thuộc. Ví dụ: những cụm từ như "nàng dâu hào môn", "phú bà" khiến người ta nhìn nhận sai về chuẩn mực làm người. Nó đặt nặng vai trò trụ cột kinh tế lên người đàn ông, khiến nam giới luôn phải gồng mình đạt các tiêu chuẩn vật chất ("một vợ, hai con, ba tầng, bốn bánh..."). Đồng thời, nó củng cố định kiến phụ nữ là người lệ thuộc, chỉ cần "cưa được anh giàu". Sự mất cân bằng này chính là nguyên nhân sâu xa của bạo lực giới.

- Xin trân trọng cảm ơn bà!