Cảm nhận về tuổi thơ thời chiến - Nhân đọc "Cỏ trong rào bót"

1. Rất nhiều cháu nhỏ có hoàn cảnh bất hạnh, thiếu thốn cả tinh thần lẫn vật chất. Có em mồ côi cha như bé Hoa trong truyện Tiếng súng Mỹ rõ ràng. Má em đi hoạt động cách mạng, em sống với bà nội và cô Út. Trong "Cu Tèo và cái dàn thun", Tèo là đứa trẻ mồ côi cả cha lẫn mẹ, ở với chú Hai Hùng. Mẹ của anh em Đực lớn, Đực nhỏ trong"Cỏ trong rào bót" cũng bị giặc Mỹ giết hại. Tất cả các em không được đến trường đi học, không được vui chơi, thậm chí cái ăn, cái mặc là nhu cầu thiết yếu cũng túng thiếu. Tuy nhiên, chính trong bóng tối của sự o ép, kìm kẹp của chế độ Mỹ ngụy, các em với một nghị lực phi thường, đã vượt lên mất mát đau thương. Không những các em vững vàng sống được mà còn góp phần không nhỏ vào chiến công của các cô chú du kích ở địa phương mình và phong trào cách mạng nói chung.

2. Các em sớm có tinh thần tự lực, yêu lao động, có em còn là chỗ dựa kinh tế của người lớn. Truyện Cỏ trong rào bót kể về tài cắt cỏ của anh em Đực lớn 13 tuổi, Đực nhỏ 11 tuổi. Nhà nghèo, má mất vì đạn giặc, ba là ông Năm đau yếu luôn. Sinh kế của mấy cha con trông vào những gánh cỏ hai đứa cắt được, đổi thành tiền, gạo mỗi ngày.

Truyện Trợ thủ tý hon, kể về bé Phúc con ông Sáu, "người mang chứng tật đui từ thời còn trai trẻ", luôn quan tâm yêu quý mọi người, bà con nơi đây vẫn coi ông "là linh hồn của xóm ấp" (tr 25). Bấy giờ, bọn Mỹ ngụy "bắt dân sống tập trung tại ấp chiến lược, khu gom dân, nhằm triệt mối liên hệ của nhân dân với cách mạng" (tr 40). Thời kỳ 1969 – 1972 ấy, cuộc sống của đồng bào miền Nam hết sức khó khăn và ác liệt. Ông Sáu quyết tâm "Một tấc không đi, một ly không rời" nhưng còn chưa biết tính sao khi vợ và hai con khác của ông phải rời làng vô ấp. Chính bé Phúc, đứa con ít nói "đã gỡ rối cho ông". Bé giúp ông phát hiện hễ có bọn lính càn vô thì chạy đi hú báo động cho du kích - báo động hú ba tiếng; báo yên hú hai tiếng. Nó còn giúp ông nhóm lửa nấu cơm để anh em sau trận chiến được no lòng. Phúc thật xứng với lời khen "vừa là tay, là mắt của ba", là cầu nối với du kích để nhà ông Sáu thành điểm tập kết của anh em sau trận diệt đồn. Phúc đã góp phần không nhỏ cùng du kích làm nên chiến thắng.

3. Các em thông minh, mưu trí, sáng tạo, biết tận dụng cơ hội để lập công. Trong truyện Cu Tèo và cái dàn thun, cha mẹ Tèo bị giết hại, mối thù bọn Mỹ thôi thúc Tèo hành động. Tèo mê dàn thun (súng cao su), có tài thiện xạ. Chiếc dàn thun là phương tiện tuyệt vời để Tèo làm quen với lính Mỹ. Nhiều lần em lấy được lựu đạn và súng giặc đem tặng các chú du kích.

Đâu chỉ các bé trai dũng cảm, mưu trí, truyện Tiếng súng Mỹ rõ ràng kể về cô bé Hoa cũng thông minh, giỏi giang không kém. Hoa mồ côi cha từ trong bụng mẹ "tụi lính bắn chết ba nó khi ba nó về hoạt động ở địa phương" (tr 83). Hoa sống với bà nội tên Bảy và cô Út làm may. Chính bé đã tìm ra cách đánh lạc hướng địch để các cô chú du kích tiêu diệt tên đồn trưởng ác ôn khét tiếng nhất vùng.

4. Tập truyện có nhiều thành công về nghệ thuật. Giọng kể mộc mạc, đậm chất Nam bộ chứng tỏ nhà văn am hiểu sâu sắc, vận dụng hợp lý lời ăn tiếng nói của bà con qua ngôn ngữ kể và đối thoại. Nghệ thuật tạo tình huống và xây dựng nhân vật ở mỗi truyện, mang những dấu ấn riêng từng nhân vật cả về ngoại hình, tài năng, đức tính, hoàn cảnh hành động lập công. Các nhân vật thiếu nhi trong tác phẩm đều dũng cảm, linh hoạt, sáng tạo, biết tạo ra và tận dụng cơ hội để đánh địch. Qua đây, nhà văn giúp ta hiểu thêm phẩm chất đáng quý của thiếu nhi miền Nam: các em độ tuổi thơ ngây nhưng đã như hoa hướng dướng hướng về mặt trời, càng trong bóng tối, các em lại càng vươn lên mãnh liệt, các em yêu thương cha mẹ, ông bà, yêu quê hương, đất nước, một lòng hướng về cách mạng.

Cuốn sách có được thành công ấy bởi vị Tướng từng khoác hai màu áo lính (bộ đội và công an), lại sống và chiến đấu đồng cam cộng khổ cùng đồng bào Nam bộ hơn mười năm (65 - 75) ở vùng giải phóng, vùng tranh chấp giữa ta và địch, cả vùng tạm thời do địch kiểm soát. Do gặp gỡ tiếp xúc và có tình yêu mến sâu sắc các cháu thiếu nhi, lứa tuổi măng non, cảm xúc trào dâng thôi thúc ông sáng tạo. Những trang viết tươi rói sự chân thực qua cuốn sách nhắc nhớ chúng ta trân quý, cảm phục các cháu thiếu nhi miền Nam, càng biết tri ân và sống sao cho xứng đáng với bao lớp người có công với đất nước để chúng ta có cuộc sống ấm no như ngày nay.