Cần quan tâm nhiều hơn đến yếu tố tâm lý trong học tập của học sinh dân tộc thiểu số

- Thưa bà, xuất phát từ đâu mà bà chọn nghiên cứu về yếu tố tác động đến tâm lý học tập của học sinh DTTS?

Trong nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chính sách ưu tiên cho giáo dục vùng DTTS và miền núi. Nhờ đó, tỷ lệ trẻ em đến trường đã được cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, khi tiếp xúc thực tế, tôi nhận thấy các em học sinh dân tộc thiểu số vẫn gặp không ít khó khăn.

Đặc thù về điều kiện sống, văn hóa, kinh tế và ngôn ngữ khiến các em khó thích ứng với những yêu cầu học tập trong nhà trường. Không ít em còn rụt rè, thiếu tự tin, ngại giao tiếp với thầy cô và bạn bè. Bên cạnh đó, việc phải học bằng tiếng Việt - vốn không phải tiếng mẹ đẻ - khiến các em luôn ở trong trạng thái căng thẳng, dễ nảy sinh tâm lý chán nản, tự ti.

Đồng thời, trong những năm gần đây, sự biến động và thay đổi mạnh mẽ của đời sống kinh tế- xã hội, sự phát triển của khoa học và công nghệ đã và đang làm tăng những áp lực đối với học sinh DTTS, đòi hỏi các em phải có động lực, tâm lý vững vàng để thích ứng với sự thay đổi.

Thực tế cho thấy, tâm lý học sinh là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến kết quả học tập. Nếu không có biện pháp hỗ trợ kịp thời, những khó khăn này có thể dẫn đến bỏ học, ảnh hưởng đến cơ hội phát triển của chính các em và của cộng đồng. Vì vậy, tôi muốn nghiên cứu sâu về vấn đề này, nhằm tìm ra căn cứ khoa học để từ đó có giải pháp hỗ trợ thiết thực hơn.

- Bà có thể chia sẻ một số kết quả nghiên cứu nổi bật trong và ngoài nước về tác động của các yếu tố tâm lý đối với học sinh DTTS?

Khi tổng hợp các công trình quốc tế, tôi thấy rằng nhiều nghiên cứu tập trung vào quá trình tiếp biến văn hóa - tức sự thích ứng giữa học sinh DTTS với môi trường đa văn hóa. Học sinh thường chịu áp lực lớn trong việc vừa duy trì giá trị truyền thống vừa hòa nhập vào hệ thống giáo dục chính thống. Sự căng thẳng này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, sức khỏe tâm lý và thành tích học tập.

Tính rụt rè, thiếu kiên trì, ít giao tiếp là nguyên nhân cơ bản khiến các em học kém hơn bạn bè. Ngoài ra, nghiên cứu của Vũ Thị Thanh Hương (2014) về trẻ em Chăm H’Roi cho thấy nghèo đói, kỳ thị xã hội và chất lượng môi trường học kém là những tác nhân khiến nhiều em bỏ học.

Đặc biệt, số liệu từ Tổng cục Thống kê và UNICEF (2021) cho thấy khoảng cách đi học giữa học sinh dân tộc thiểu số và học sinh Kinh vẫn còn rất lớn. Điều này không chỉ phản ánh khó khăn vật chất mà còn cho thấy áp lực tâm lý của các em trong quá trình hòa nhập trường lớp.

Như vậy, từ cả nghiên cứu quốc tế lẫn trong nước, chúng ta đều thấy một điểm chung: tâm lý học sinh DTTS chịu ảnh hưởng mạnh bởi bối cảnh gia đình, văn hóa, ngôn ngữ và chính sách giáo dục. Đây chính là những yếu tố cần được quan tâm và có những biện pháp tác động kịp thời, phù hợp thúc đẩy sự phát triển của học sinh.

- Theo bà đâu là những khó khăn tâm lý lớn nhất mà học sinh DTTS đang phải đối mặt?

Tôi cho rằng có ba nhóm khó khăn lớn:

Thứ nhất, rào cản ngôn ngữ. Tiếng Việt không phải tiếng mẹ đẻ nên học sinh DTTS phải nỗ lực gấp đôi so với học sinh người Kinh. Nhiều em vừa học tiếng Việt như một ngoại ngữ, vừa phải tiếp thu kiến thức bằng tiếng Việt. Điều này tạo áp lực nặng nề, khiến các em dễ tụt lại phía sau.

Thứ hai, tâm lý rụt rè, tự ti. Do khác biệt văn hóa và điều kiện sống, nhiều em thiếu tự tin, ngại giao tiếp, không dám phát biểu trên lớp. Đây là yếu tố cản trở việc hình thành kỹ năng học tập tích cực, làm giảm động lực phấn đấu.

Thứ ba, điều kiện kinh tế - xã hội và gia đình. Nhiều em phải vừa học vừa lao động phụ giúp gia đình. Một số nơi, cha mẹ chưa thực sự quan tâm đến việc học, hoặc thiếu kiến thức để hỗ trợ con em. Trong khi đó, môi trường học tập còn thiếu thốn cơ sở vật chất, sách giáo khoa, giáo viên chưa am hiểu văn hóa bản địa.

Ngoài ra, một vấn đề đáng quan tâm là sức khỏe tâm thần. Nghiên cứu gần đây của Ngô Anh Vinh (2024) cho thấy tỷ lệ lo âu, căng thẳng và trầm cảm ở thanh thiếu niên DTTS khá cao - trên 50%. Đây là cảnh báo cho thấy cần có các biện pháp can thiệp kịp thời để bảo vệ sức khỏe tinh thần cho các em.

- Theo bà, cần những giải pháp nào để hỗ trợ học sinh DTTS vượt qua rào cản tâm lý, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục?

Trước hết, cần thay đổi cách tiếp cận giáo dục đối với học sinh DTTS. Nhà trường, thầy cô cần quan tâm nhiều hơn đến đặc điểm tâm lý, văn hóa và hoàn cảnh sống của các em. Không nên áp đặt cứng nhắc mà cần có sự linh hoạt, gần gũi, tạo môi trường học tập thân thiện, giảm bớt áp lực tâm lý.

Thứ hai, tăng cường dạy tiếng Việt như ngôn ngữ thứ hai cho học sinh DTTS, đặc biệt ở bậc tiểu học. Cần có giáo trình, phương pháp giảng dạy phù hợp, đồng thời phát huy vai trò của tiếng mẹ đẻ để các em không bị "đứt gãy" văn hóa.

Thứ ba, chú trọng công tác tư vấn tâm lý học đường. Hiện nay, nhiều trường ở vùng DTTS chưa có đội ngũ chuyên trách tư vấn tâm lý. Đây là khoảng trống cần sớm lấp đầy, bởi hỗ trợ tinh thần kịp thời sẽ giúp học sinh giảm lo âu, tăng tự tin trong học tập.

Thứ tư, sự phối hợp giữa gia đình - nhà trường - xã hội. Gia đình cần đồng hành, khích lệ con em đi học, nhà trường cần gắn bó với phụ huynh, còn xã hội cần tạo điều kiện về học bổng, cơ sở vật chất. Đây là giải pháp tổng thể để giảm tình trạng bỏ học.

Cuối cùng, tôi muốn nhấn mạnh: bình đẳng trong giáo dục không chỉ là cho đi học, mà phải bảo đảm mọi học sinh đều được học tập trong tâm thế thoải mái, tự tin, được phát triển nhân cách toàn diện.

Vì vậy, việc nghiên cứu và có những biện pháp tác động đến các yếu tố tâm lý của học sinh DTTS là yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay.

- Xin trân trọng cảm ơn bà!