Chiến thắng 30/4 qua hồi ức bạn bè quốc tế

Bà Patricia Abarzúa, Chủ tịch Hội hữu nghị Chile - Việt Nam, chia sẻ, thắng lợi ngày 30/4/1975 không chỉ là dấu mốc vĩ đại của dân tộc Việt Nam mà còn là minh chứng cho giá trị của ý chí tự quyết, tinh thần đoàn kết toàn dân tộc. 

"Khi đó ở Chile, chúng tôi vẫn sống dưới sự đàn áp của chế độ độc tài quân sự và các phương tiện truyền thông chính thống đưa tin tình hình chiến sự ở Việt Nam rất hạn chế. Tuy vậy, thông tin về chiến thắng 30/4 nhanh chóng được lan truyền từ người này sang người khác. 

Chúng tôi ăn mừng trong nhà và cố gắng nghe thêm thông tin qua Đài phát thanh Moskva, phương tiện truyền thông nước ngoài duy nhất có thể nghe được vào thời điểm đó nhưng cũng rất khó khăn", bà Patricia kể.

Theo Chủ tịch Hội hữu nghị Chile - Việt Nam, hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp trở thành nguồn cảm hứng cho các phong trào giải phóng ở Mỹ Latinh và nhân dân thế giới. 

Ca sĩ - nhạc sĩ nổi tiếng Víctor Jara đã đạo diễn vở nhạc kịch mang tên "Viet Rock", đồng thời sáng tác bài hát "Quyền được sống trong hòa bình" dành tặng Chủ tịch Hồ Chí Minh và cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam. Đến nay, bài hát ấy vẫn vang lên bằng tiếng Tây Ban Nha và tiếng Việt, như một "cây cầu" văn hóa nối dài quan hệ hữu nghị giữa hai dân tộc.

Chủ tịch Viện Văn hóa Argentina-Việt Nam Poldi Sosa Schmidt đến giờ vẫn giữ lại tờ Granma, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Cuba, số ra ngày 30/4/1975, với dòng chữ lớn: "Thắng lợi quyết định của nhân dân Việt Nam, Sài Gòn đầu hàng vô điều kiện". 

Bà xem đó là "biểu tượng rực rỡ của khát vọng tự do cho những người yêu chuộng hoà bình khắp thế giới". Tại Tây bán cầu, do chênh lệch múi giờ, số báo đặc biệt này ra đúng vào ngày 30/4/1975. 

Sau 50 năm, tờ báo đã ngả màu thời gian và cũng không còn nguyên vẹn nhưng bà Poldi cho biết, dù đã chuyển nơi ở từ Cuba về Argentina, sau đó nhiều lần chuyển nhà nữa nhưng bà vẫn giữ tờ báo như một kỷ vật quý báu.

Trong bài phát biểu tại Liên hợp quốc ngày 11/11/1975, Thủ tướng Thụy Điển Olof Palme khẳng định: "Thế giới của chúng ta mang ơn nhân dân Việt Nam. Họ đã hoàn thành giấc mơ độc lập sau một trong những cuộc chiến khốc liệt nhất lịch sử; cuộc đấu tranh sử thi ấy chứng tỏ ý chí các dân tộc quyết định dòng chảy của lịch sử". 

Lời ca ngợi ấy phản chiếu phong trào đoàn kết Việt Nam diễn ra mạnh mẽ tại Thụy Điển, nước phương Tây đầu tiên viện trợ và đón thương binh Việt Nam chữa trị khi chiến tranh còn tiếp diễn.

Chiến thắng 30/4/1975 không chỉ là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam mà còn là biểu tượng của khát vọng hòa bình và công lý, được bạn bè quốc tế ghi nhận và trân trọng.

Năm 1975, khi các lực lượng Quân Giải phóng miền Nam tiến hành chiến dịch Hồ Chí Minh, báo chí thế giới tập trung vào những diễn biến cuối cùng tại Sài Gòn. Có nhiều nữ ký giả đã chứng kiến và ghi lại bằng hình ảnh giờ phút lịch sử ấy. 

Nổi bật trong số đó là bức ảnh của nữ nhiếp ảnh gia người Pháp Françoise Demulder (1947 - 2008), người đã chụp được khoảnh khắc xe tăng số 390 phá cổng Dinh Độc Lập, xác nhận sự kiện lịch sử này. Bức ảnh của bà, được công bố rộng rãi trên các tờ báo phương Tây, rất nhanh trở thành một trong những hình ảnh biểu tượng của sự kiện ngày 30/4/1975. 

Bà kể lại: "Khi tôi bước vào Dinh, người lính Việt Nam rót cho tôi chén nước. Tôi nhận ra kết thúc chiến tranh đôi khi giản dị như một cử chỉ nhỏ giữa những con người chưa từng gặp".

Còn qua "ngòi bút thép" của phóng viên New Zealand-Australia Kate Webb, Chiến thắng 30/4 không chỉ là cột mốc quân sự - chính trị mà còn là bản giao hưởng của tiếng radio đầu hàng và tiếng thở phào của thường dân. 

Nhờ những trang viết đầy cảm xúc lẫn sự thật của bà, thế hệ sau hiểu hơn giá trị của độc lập, hòa bình mà nhân dân Việt Nam đã đổi bằng máu, nước mắt. Trưa 30/4/1975, qua vô tuyến, bà Kate nghe Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng. 

Trong chương hồi ký "War Torn", Kate ghi vắn tắt: "Chiến tranh dài nhất đời tôi kết thúc bằng giọng nói mệt mỏi… và chiếc trực thăng cuối cùng biến mất vào mưa nhiệt đới trên biển Đông… 

Tôi thấy người đàn ông đạp xích lô ôm lá cờ nhỏ, bật khóc: "Chiến tranh kết thúc rồi!". Khoảnh khắc ấy, tư cách phóng viên và con người trong tôi hòa làm một. Việt Nam dạy tôi hai tiếng "kiên cường" - cho dù bạn là dân thường, lính hay nhà báo".

Trong cuộc phỏng vấn trên C SPAN năm 1985, nữ phóng viên ảnh Catherine Leroy (Pháp) kể rằng, bà bay từ Paris về Sài Gòn hai tuần trước sự kiện 30/4/1975: "Tôi không trở lại vì nghề nghiệp, mà vì muốn tự mình thấy hồi kết của cuộc chiến mà tôi đã theo đuổi gần 10 năm". 

Khi nghe tin quân Giải phóng áp sát, bà Leroy lập tức xách máy ảnh quay lại Sài Gòn. Ngày 29/4/1975, bà ghi lại dòng người hoảng loạn chạy về hướng Chợ Lớn và cảnh di tản gấp ở toà đại sứ Mỹ. 

Một ngày sau đó, bà đứng trên đại lộ Thống Nhất khi những chiếc xe tăng đầu tiên tiến vào. Những khuôn hình màu của Leroy về những người chiến sĩ trò chuyện với thiếu niên Sài Gòn, dân chúng reo hò mừng chiến thắng… trở thành một trong những bộ ảnh màu hiếm hoi ghi lại ngày kết thúc chiến tranh. 

Sau khi chiếc trực thăng cuối rời nóc tòa đại sứ Mỹ, Leroy viết vào sổ tay: "Thành phố rơi vào giấc ngủ sâu kỳ lạ - tiếng bom đạn 10 năm bỗng tắt. Tôi chỉ còn nghe tiếng lá cờ vỗ nhẹ trên Dinh".

Bà Leroy nói với đồng nghiệp sau này: "Ống kính giúp tôi bình tĩnh nhưng trái tim thì vỡ òa khi thấy người dân ôm nhau khóc vì hoà bình" (trích trong cuốn sách "Shooting Under Fire"). Nhờ những bức ảnh của bà, thế giới thấy một Sài Gòn ngày 30/4/1975 không nhuốm máu mà tràn ngập nhẹ nhõm - khoảnh khắc Việt Nam bước sang chương mới thống nhất đất nước. 

Hồi ức của Catherine Leroy khắc họa chiến thắng 30/4 qua góc nhìn của người nước ngoài nhưng đầy đồng cảm: Từ hoảng loạn ban đầu đến vỡ oà hạnh phúc khi tiếng súng ngưng. Bộ ảnh và lời kể của bà nhắc chúng ta rằng, đằng sau mỗi cột mốc lịch sử là những con người, những giọt nước mắt và nụ cười - và ống kính cảm thông sẽ lưu giữ khoảnh khắc đó mãi mãi.