Chùa hơn 300 tuổi xuống cấp: Tượng Phật rụng tay, khoác áo mưa, bị bao vây bởi tổ mối

Di sản hơn 300 năm tuổi

Cụm di tích đình, chùa Úc Sơn nằm giữa làng Úc Sơn, nay là tổ dân phố Úc Sơn, thị trấn Hương Sơn, huyện Phú Bình, tình Thái Nguyên. Chùa tọa lạc trên đồi cao, phía trước chùa khoảng 100m là Đình. Chùa Úc Sơn là một trong số ít các ngôi chùa cổ còn giữ được quy mô kiến trúc độc đáo đồ sộ nhất huyện Phú Bình hiện nay.

Chùa Úc Sơn được khởi dựng từ thời Lê, vào năm Vĩnh Thịnh thứ 3 (1707). Trải qua bao thăng trầm, biến cố của lịch sử, các cuộc chiến tranh đến nay chùa vẫn giữ khá nguyên vẹn kiến trúc truyền thống. Bình đồ kiến trúc theo kiểu "nội công ngoại quốc", hệ thống cột bằng đá xanh được người dân đục đẽo, gọt công phu, mỗi cột cao 1,6m, chu vi 90cm; các vì kèo làm bằng gỗ lim theo lối "kẻ chuyền giá chiêng".

Thầy Thích Thánh Nghĩa - trụ trì chùa Úc Sơn cho biết: Hiện nay, trong chùa còn lưu giữ được 16 cột đá, trong đó có 2 cột ở gian tiền đường nối với thượng điện được khắc chìm chữ Hán ghi tên những người công đức tu tạo chùa và ghi niên hiệu "Hoàng triều Bảo Thái cửu niên thập nhị nguyệt cốc nhật" (1728). Một cây hương đá có niên đại "Vĩnh Thịnh thứ 3" (năm 1707). Một bia đá Hậu Phật Bi Ký khắc chữ hán hai mặt. Có lẽ chùa Úc Sơn là nơi còn lưu giữ được nhiều cột đá cổ kính nhất trong kiến trúc các chùa ở Thái Nguyên.

Đặc biệt, trong chùa còn lưu giữ 9 bát hương cổ thời Lê - những di vật quý không phải chùa nổi tiếng nào cũng có và hệ thống tượng Phật khá phong phú với 23 bức tượng làm bằng đất sét luyện kỹ sơn son thếp vàng và nhiều đồ thờ khác độc đáo.

Trước chùa Úc Sơn là Đình Úc Sơn, trước đây được xây dựng khá khang trang gồm có nghi môn, tiền tế, tòa đại đình, hai dãy nhà tả vu, hữu vu. Hiện nay chỉ còn tòa đại đình còn khá nguyên vẹn, các hạng mục kiến trúc khác đã bị phá hủy trong thời kỳ tiêu thổ kháng chiến chống Pháp năm 1947. Kiến trúc ngôi đình làm bằng gỗ và nhiều mảng chạm khắc nghệ thuật với đề tài tứ linh, tứ quý của thời Nguyễn. Dựa vào các hiện vật hiện có trong đình, đặc biệt là chiếc bia đá "Hậu thần bi ký" có niên hiệu Hoàng triều Cảnh Thịnh lục niên (1798) có thể thấy thời gian xây dựng ngôi đình từ những năm đầu thế kỷ 18.

Đình là nơi thờ thành hoàng làng Dương Tự Minh, thủ lĩnh phủ Phú Lương xưa. Đây không chỉ là nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của nhân dân mà còn ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử. Trong những năm đầu kháng chiến chống Pháp, đình là nơi đóng quân và làm việc của một số cơ quan, đơn vị bộ đội như quân khí, quân nhu, xưởng sản xuất ống tiêm, tiểu đoàn Thiên Đức… Năm 1945, khi Đình Úc Sơn là nơi làm lễ tế cờ, "bà tướng Việt Minh" Hà Thị Quế (được bầu là Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam năm 1974) đã về thăm và dự lễ.

Di tích xuống cấp nghiêm trọng

Đến nay, Cụm di tích đình, chùa Úc Sơn hiện vẫn giữ được khá nguyên vẹn những kiến trúc cổ thời Lê, với những điêu khắc đá, gỗ chứa đựng những nét độc đáo quý hiếm có giá trị lịch sử mang phong cách nghệ thuật qua các triều Lê-Nguyễn. Tuy nhiên, cụm di tích đình, chùa Úc Sơn hiện đang xuống cấp nghiêm trọng, đặc biệt là ngôi chùa.

Thầy trụ trì chùa Úc Sơn Thích Thánh Nghĩa cho biết, mặc dù cụm di tích đã được xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, song việc đầu tư tôn tạo nhiều năm nay không có. Hiện nay, nhiều hạng mục đã xuống cấp nghiêm trọng.

Cụ thể, nhà mẫu đã bị sập và hạ giải hoàn toàn vào năm 2020, các tượng mẫu bị hỏng, số còn lại được đặt tạm ở cổng tam quan. Trong khi đó, cổng tam quan đang xuống cấp, mái ngói bị xô, nhiều chỗ bị rơi rớt hoàn toàn phải dùng các cây để buộc chống đổ.

Đặc biệt là chính điện, theo sự phong hóa của thời gian, bị xuống cấp rất nhiều. Tại ban Quan Âm Tống Tử, các tượng nhỏ bị rụng rời phải xếp tạm vào một góc chờ tu bổ. Do ban được làm từ đất nên cứ đến mùa mưa mối lại đùn lên thành các mô đất ôm lấy các pho tượng. 

Còn ban Đức Chuẩn Đề các tay ấn bị gãy, nhà chùa phải dùng tạm các dây sắt nhỏ cố định lại. Ban Đức Ông được ngồi trên ngai rồng nhưng các ngai đều đã bị nứt gãy do ẩm thấp.

Phần mái của ngôi chùa hơn 300 năm tuổi này cũng nhiều chỗ bị dột, đặc biệt tại vị trí ban Hộ Pháp, ban Kim Cương mưa dột rất nặng. Mỗi khi trời mưa, sư trụ trì lại phải xoay xở che chắn bằng cách… khoác áo mưa lên tượng.

Thầy Thích Thánh Nghĩa cho biết: Vào tháng 8/2020, nhà chùa đã làm đơn gửi chính quyền địa phương xin phép được tu bổ nhưng đến nay chưa có hồi âm. "Mong mỏi lớn nhất của chúng tôi cũng như các phật tử là được các cấp chính quyền, ngành chức năng xem xét, đồng ý để sớm đầu tư, tôn tạo để cụm đình, chùa phát huy giá trị văn hóa, lịch sử, giáo dục truyền thống cho các thế hệ sau này", thầy Thích Thánh Nghĩa bày tỏ.