Chuyên gia Mỹ giúp nâng cao năng lực bảo quản tư liệu tại bảo tàng Việt

Từ 15-17/10, Bảo tàng Hà Nội tổ chức các buổi tập huấn nâng cao năng lực bảo quản các bộ sưu tập ảnh cho các bảo tàng, cơ quan lưu trữ tại Việt Nam.

Đây là một phần trong dự án Lưu trữ và bảo quản ký ức 50 năm sau chiến tranh do Bảo tàng Hà Nội phối hợp Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá, Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên và Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ.

Dự án hướng đến nghiên cứu, bảo tồn, hướng dẫn và chuyển giao công nghệ trong công tác bảo quản hiện vật tại bảo tàng. Đặc biệt là hiện vật giấy, tư liệu phim, ảnh, dù có giá trị lớn nhưng chưa được quan tâm đúng mức ở Việt Nam.

Bài học xót xa từ làng nhiếp ảnh Lai Xá

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Huy cho biết giai đoạn đầu tiên của dự án tập trung vào việc nghiên cứu và kiểm kê di sản ký ức, di sản vật chất, đặc biệt là di sản ảnh của các liệt sĩ tại làng ảnh Lai Xá (Bảo tàng nhiếp ảnh Lai Xá).

Nhóm dự án đã đến từng nhà, gặp gỡ các thân nhân và nghe chuyện 44 gia đình liệt sĩ. Tại đây các chuyên gia gặp hiện trạng đầy xót xa.

“Lai Xá, một làng nghề nhiếp ảnh danh tiếng, đang đứng trước nguy cơ mất mát ký ức. Ảnh gia đình, ảnh liệt sỹ đã thất thoát quá nhiều. Rất nhiều gia đình chỉ còn một vài bức ảnh, nhiều ảnh đã phục chế lại. Có thực tế đau lòng là 3 gia đình liệt sĩ chúng tôi gặp nay không còn tấm ảnh thờ, mà thờ bằng Bằng Tổ quốc ghi công”, ông cho biết.

Giới nghiên cứu chỉ ra nguyên nhân khiến nguồn ảnh Lai Xá thất thoát là do chiến tranh, thiên tai, cuộc sống cơ cực và điều kiện ẩm thấp. Cách thức bảo quản tư liệu, đặc biệt là tư liệu ảnh tại cộng đồng không được chú ý đúng mức, mang tính tự phát và được người dân gìn giữ theo bản năng, chưa nhận thức đúng tầm quan trọng của việc lưu giữ ảnh gốc.

“Nhiều người nghĩ rằng một tấm ảnh gốc bị hỏng thì chỉ cần phóng to in lại, hoặc vẽ truyền thần là đủ nên không giữ ảnh gốc nữa. Họ không biết rằng tấm ảnh gốc ấy mang trong mình cả linh hồn của một thời đại, là vật chứng lịch sử độc nhất không gì thay thế được. Câu chuyện của Lai Xá không phải câu chuyện duy nhất,” Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Huy nhận định.

Với thực trạng đó, ông cho rằng các bảo tàng, trung tâm lưu trữ có thể hỗ trợ tạo nên một hệ sinh thái bảo tàng-cộng đồng bền vững. Tư liệu trong dân cũng sẽ trở thành nguồn quý giá để bảo tàng và các trung tâm lưu trữ làm giàu thêm kho di sản quốc gia.

Một đề xuất mang đến nhiều giải pháp

Do điều kiện ngân sách, trang thiết bị và nhân lực khác nhau nên mỗi bảo tàng và trung tâm lưu trữ có thể có những giải pháp khác nhau. Giới chuyên môn kỳ vọng những đề xuất từ nước ngoài sẽ giúp ích cho các đơn vị, ngược lại sự sẻ chia sẽ xây dựng nên tri thức bản địa và quý giá cho người làm bảo tồn, lưu trữ.

Tham gia dự án với tư cách chuyên gia, bà Barbara J. Rhodes từ Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ - một trong những bảo tàng hàng đầu thế giới - sẽ trao đổi về phương pháp quản lý các bộ sưu tập và xây dựng hệ thống kho cơ sở để bảo quản. Bà đã có hơn 38 năm làm công tác bảo tồn tư liệu tại đây.

Theo bà Barbara, thách thức với lưu trữ và bảo tồn hiện vật giấy và phim, ảnh ở Việt Nam là độ ẩm cao và các loại côn trùng - các vấn đề vốn ít gặp trong lưu trữ tại Hoa Kỳ. Các tư liệu có thể bị mủn, mối mọt, ở tình trạng khó xử lý bảo quản, thậm chí dễ gây cháy nổ (đối với phim nhựa nitrat).

“Tôi vinh dự khi là một phần của dự án. Công việc của tôi là kiểm tra các hiện vật, viết báo cáo và đề xuất về cách bảo quản cho các nhà quản lý ở Việt Nam,” chuyên gia Mỹ chia sẻ.

Bà Barbara trao đổi về phương pháp quản lý bộ sưu tập tư liệu, xây dựng hệ thống kho cơ sở để bảo quản, làm kính phân cực để nhận dạng phim âm bản, hướng dẫn làm các hộp đựng ảnh, giá đỡ… trong đó các chất liệu cần thân thiện và sẵn có ở nước bản địa.

Theo ông Nguyễn Tiến Đà, Giám đốc Bảo tàng Hà Nội, dự án có sự góp mặt của Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Bảo tàng Dân tộc học, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam, Bảo tàng Công an.

Ngoài ra chương trình còn có sự tham gia của Trung tâm lưu trữ 3, Viện Bảo tồn Di tích và các Bảo tàng các tỉnh: Ninh Bình, Quảng Ninh, Hưng Yên, Hải Phòng, giảng viên Khoa Di sản trường Đại học Văn hóa Hà Nội…

“Chúng tôi hy vọng rằng những kiến thức và kinh nghiệm được chia sẻ trong hội thảo sẽ được áp dụng rộng rãi tại các bảo tàng trong cả nước, góp phần tích cực vào công cuộc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá dân tộc trong giai đoạn hội nhập quốc tế", Giám đốc Bảo tàng Hà Nội chia sẻ.