"Cô dâu Điện Biên" Nguyễn Thị Ngọc Toản qua đời

Nhiều người Việt Nam và cả bạn bè quốc tế quá quen thuộc với tấm ảnh đám cưới lịch sử tại hầm De Castries vào ngày 22/5/1954, ngay sau chiến thắng Điện Biên Phủ của cô quân y Ngọc Toản và tướng Cao Văn Khánh, Đại đoàn phó Sư đoàn 308. "Hôn trường" của họ chính là nơi làm việc và nghỉ ngơi của tướng De Castries cùng Bộ chỉ huy Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ.

Đại tá, GS.BS Nguyễn Thị Ngọc Toản (Tôn Nữ Ngọc Toản) xuất thân từ gia đình trâm anh thế phiệt, có cha là quan Thượng thư Tôn Thất Đàn đời vua Khải Định - Bảo Đại, mẹ là hậu duệ quan đại thần triều Nguyễn Phạm Đăng Hưng. Là tiểu thư cành vàng lá ngọc nhưng từ khi còn là nữ sinh Trường Đồng Khánh, Ngọc Toản đã tham gia vào phong trào yêu nước của học sinh, sinh viên.

Từng 3 lần bị quân Pháp bắt rồi thả, gia đình đành cho phép bà lên đường theo kháng chiến. Ngọc Toản ra chiến khu, theo học trường y khoa tại Việt Bắc với bác sĩ Tôn Thất Tùng và được điều động tham gia công tác cứu thương trong chiến dịch Điện Biên Phủ. Những ngày tháng đi theo cách mạng, bà đã gặp và nên duyên cùng tướng Cao Văn Khánh.

Suốt đời vợ chồng, tướng Cao Văn Khánh lên đường với những chiến dịch liên miên, bà Ngọc Toản thành bác sĩ, miệt mài với công việc chuyên môn, với con cái và những vất vả thời chiến.

Chính từ công việc chuyên môn, bà đã đặt ra nhiều ghi vấn về những tác hại của chất độc da cam đối với con người. Đặc biệt, sau khi tướng Cao Văn Khánh bị bệnh ung thư gan kịch phát và mất năm 1980; rồi tiếp đó, một người con trai của bà cũng phát bệnh ung thư gan kịch phát rồi ra đi, bà tìm hiểu và phát hiện ra chồng mình từng hứng trọn những cơn mưa của chất da cam trên núi rừng Trường Sơn. Từ đó, nỗi đau mất mát đã thôi thúc bà bước vào cuộc chiến tìm bằng chứng khoa học để đòi công lý cho nạn nhân chất độc da cam.

Sau khi nghỉ hưu, bà cùng đồng nghiệp đi tới tất cả các kho tập kết chất độc hóa học của Mỹ trong chiến tranh ở miền Trung, miền Nam để thu thập bằng chứng về những mảnh đất nhiễm độc gấp hàng ngàn lần mức cho phép. Bà lập "bệnh án da cam" đầu tiên cho bác sĩ Dương Quỳnh Hoa - Bộ trưởng y tế của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam - để Việt Nam khởi kiện các nhà máy hóa chất Mỹ.

Khi tuổi cao sức yếu nhưng bà vẫn tích cực cùng bà Trần Tố Nga tham gia các hoạt động vì công lý cho nạn nhân chất độc da cam. Bà đứng ra vận động xây dựng Quỹ "Ủng hộ nạn nhân chất độc da cam", Hội Nạn nhân chất độc da cam, viết báo và trò chuyện về chất độc da cam ở Việt Nam và quốc tế với tư cách "người trong cuộc".

Có thể nói, suốt cuộc đời mình, Giáo sư - bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Toản đã cống hiến trọn vẹn cho ngành Y, cho khát vọng công bằng của bệnh nhân bị ảnh hưởng chất độc da cam, cho những điều tử tế. Bà đã trút hơi thở cuối cùng, thênh thênh rời cõi tạm, để lại nhiều dấu ấn về một cuộc đời rực rỡ.

Trước đó, vào đầu tháng 3/2024, nhân dịp kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên, dù sức khỏe đã yếu nhưng bà Ngọc Toản luôn ước muốn được một lần nữa trở lại Điện Biên. Thế nên, trong dịp đặc biệt ấy, con trai và con gái bà đã cố gắng thực hiện mong muốn của mẹ. Đặc biệt hơn, đó cũng là dịp sinh nhật 94 tuổi của bà. Mặc dù phải có sự trợ giúp của các con nhưng bà đã toại nguyện khi đến viếng nghĩa trang liệt sĩ, thăm khu di tích, trở lại hầm De Castries - nơi in dấu tình yêu bất diệt của ông bà.

Lễ viếng và truy điệu "Cô dâu Điện Biên" Nguyễn Thị Ngọc Toản sẽ được tổ chức vào sáng ngày 11/12/2024 tại Nhà tang lễ Quốc gia, số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội.